ဥပစာ

တိရစ္ဆာန်ကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​တွင် တိရစ္ဆာန်တို့​၏ ပံုပန်း​သွင်ြပင်၊​ အမူအကျင့်​တို့​ကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​ကို တင်ြပ​ေဆွး​ေနွး​ ြပီး​ပါြပီ။ ယခု ​ေနာက်ဆံုး​ကဏ္ဍ အြဖစ် လူနှင့်​ တိရစ္ဆာန် ဆက်သွယ်မှုကို အ​ေြခြပု ​ေသာ ဥပစာများ​ကို တင်ြပပါမည်။ ထန်း​ပင်မှ ထွက်ခါစ ထန်း​ရွက် က​ေလး​ကို “ကျီး​မနား​ထန်း​ရွက်”၊​ တန်​ေဆာင်မုန်း​ လြပည့်​ေန့​ ညတွင် သူ တစ်ပါး​ အိမ်မှ ပစ္စည်း​များ​ကို အ​ေပျာ် သ​ေဘာြဖင့်​ ဟို​ေရွှ့​သည်​ေြပာင်း​ ြပုလုပ်သည့်​ ကာလသား​များ​၏ ​ေပျာ်ပွှဲကို “ကျီး​ မနိုး​ပွဲ” ဟု​ေခါ်ြခင်း​မှာ ကျီး​ကန်း​တို့​၏ ြပုမူပံု အ​ေလ့​အထကို လူတို့​ ဂရုြပုမိြပီး​ တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ကျီး​ကန်း​ မနား​သည့်​ ထန်း​ရွက်၊​ ကျီး​ကန်း​ပင် မနိုး​ေသး​သည့်​ အချိန်ဟု တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။

ြကက်နင်း​ (အိမ်အမိုး​ မလန်​ေအာင် ဖိထား​ရ ​ေသာဝါး​ကပ်)၊​ြကက်တူ​ေရွး​တန်း​(အိမ်မှာ မျဉ်း​ြပိုင်ပံု၊​ ကျား​ကွက်ပံု ရိုက်ကပ်ထား​ေသာတန်း​)၊​ ြကွက်​ေလျှာက် (အိမ်တွင် ထရံကပ်ရန် ကန့်​လန့်​ ရိုက်ထား​ေသာတန်း​၊​ ​ေလှနံရံ အတွင်း​ဘက်တွင် အလျား​ လိုက်ရိုက်ထား​ေသာတန်း​) တို့​မှာလည်း​ အိမ်တွင် တိရစ္ဆာန်တို့​ သွား​လာ လှုပ်ရှား​ေနပံုကို အ​ေြခြပု၍ တင်စား​ေသာ စကား​များ​ြဖစ်သည်။

တင်ပါး​ေအာက်ပိုင်း​ရှိ အသား​စိုင်ကို ​ေခွး​ကိုက် ဆွဲ​ေလ့​ရှိ​ေသာ ​ေခွး​ကိုက်ဆွဲချင် စရာ​ေကာင်း​ေသာ အစိတ်အပိုင်း​အြဖစ် “​ေခွး​ဆွဲ” ဟု တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်ပံုရပါသည်။ ဘုရား​ေစတီ ြပဿဒ်တို့​၏ အထွတ်ရှိ အဆင်တန်ဆာကို “ငှက်ြမတ်နား​” ဟု ​ေခါ်ြခင်း​မှာလည်း​ ငှက်ြမတ်များ​သာ နား​ခိုသည့်​ အဓိပ္ပာယ် ြဖစ်ပါသည်။ ဆင်နှင့်​ ပတ်သက်၍ “ဆင်ကပ်၊​ ဆင်ယှဉ်၊​ ဆင်ဝင်” ဟူ​ေသာ စကား​လံုး​များ​ ရှိသည်။ ​ေရှး​က ဆင်စီး​၍ သွား​လာ​ေသာ ပုဂ္ဂိုလ် အသိုင်း​အဝိုင်း​တွင် ဆင်​ေပါ် အတက်အဆင်း​ လုပ်ရန် အိမ်အြပင်ဘက်သို့​ ထုတ်ထား​ေသာ ြကမ်း​ြပင်ကို ဆင်ကပ်၊​ ဆင် ​ေပါ်တက်ရန် လုပ်ထား​ေသာ စင်ကို ဆင်ယှဉ်၊​ အိမ်မြကီး​ အ​ေပါ်ထပ်မှ ​ေရှ့​ဘက် ဆက်ထုတ် ထား​ေသာ အ​ေဆာင်ကို ဆင်ဝင်ဟု ​ေခါ်ပါသည်။ အြမစ်အလွန် ခိုင်၍ အနုတ်ရ ခက်သြဖင့်​ ဆင်ပင်ငို ရ​ေသာ ြမက်ဟု တင်စား​ကာ ြမက်တစ်မျိုး​ကျ ဆင်ငိုြမက်ဟု ​ေခါ်​ေြကာင်း​ ​ေတွ့​ရပါသည်။

တရား​ စီရင်ရာရံုး​တွင် အစစ်အ​ေဆး​ ခံသည့်​ ​ေနရာကို ကာရံထား​သည်။ ထို​ေနရာကို ဝက်ြခံဟု ​ေခါ်ြခင်း​မှာလည်း​ တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ အလွန်ပုပျပ်သည့်​ ငှက်​ေပျာပင်၊​ အုန်း​ပင်တို့​ကို ဝက်မလွတ်ဟု ​ေခါ်ြခင်း​မှာလည်း​ ထိုအပင်အရွက် များ​ေအာက်က မထိဘဲလွတ်​ေအာင် ဝက်များ​ပင် မသွား​နိုင်သည့်​အပင်အြဖစ် တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။

ယခု ​ေဖာ်ြပခဲ့​ေသာ စကား​လံုး​များ​မှာ မူလက ဥပစာ တင်စား​ေသာ စကား​လံုး​များ​ ြဖစ်​ေသာ်လည်း​ ယခုအခါတွင်ဥပစာ အ​ေငွ့​အသက်မထင်ဟပ် ​ေတာ့​ဘဲ ထိုအရာဝတ္ထုများ​ကို ​ေခါ်​ေဝါ်သည့်​အပင် များ​အြဖစ် ဘာသာစကား​နယ်ပယ်ထဲတွင် အတည်တကျြဖစ်​ေနပါြပီ။ ဆက်လက်​ေဖာ်ြပမည့်​ စကား​လံုး​များ​မှာမူ ဥပစာ အာနိသင်ရှိဆဲ ြဖစ်ြပီး​ ဥပစာအြဖစ် တင်စား​ သံုး​နှုန်း​ေနဆဲလည်း​ ြဖစ်ပါသည်။

အဆံုး​မရှိဘဲ တဝဲလည်လည်ြဖစ်​ေနသည်ကို ကရွတ်​ေခွ​ေပါ် ကင်း​ေလျှာက် သည့်​အသွင်အြဖစ် တင်စား​ကာ “ကရွတ်ကင်း​ေလျှာက်” ဟု သံုး​ပါ သည်။ မဆုတ်သာ မတက်သာ အခက်အခဲနှင့်​ ​ေတွ့​ေနသည်ကို “ကျား​ြမီး​ ဆွဲမိ​ေနြပီ”၊​ ြကိုတင် မလုပ်ဘဲနီး​မှ အ​ေလာတြကီး​ လုပ်သည်ကို ကျား​ နှင့်​ေတွ့​မှ ခုခံဖို့​တုတ်ကို အပင်မှ ခုတ်ယူပံုအြဖစ် တင်စား​ကာ “အလုပ်ကို ကျား​လိုက် တုတ်နုတ် လုပ်တယ်” ဟု တင်စား​သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ အလုပ်မည်မည်ရရ မလုပ်နိုင်သူကို “ကျီး​ေစာင့်​ ြကက်နှင့်​ပဲ လုပ်ခိုင်း​ရတယ်”။ လူသူ ကင်း​မဲ့​ြပီး​ ​ေြခာက်​ေသွ့​ေသာ ​ေနရာကို “ကျီး​နှင့်​ ဖုတ်ဖုတ် ြဖစ်​ေနြပီ”ဟု တင်စား​ြခင်း​မှာ ကျီး​တို့​ ြကက်တို့​နှင့်​ ပတ်သက်ပါသည်။

ြကက်နှင့်​ ပတ်သက်​ေသာ ဥပစာ အ​ေတာ် များ​များ​ရှိသည်။ ြကက်​ေခါင်း​ကို သွား​ထိလျှင် အထိမခံဘဲ ြပန်ခွပ်သည့်​ အြပုအမူကို အစွဲြပု၍ “ြကက်​ေခါင်း​ဆိတ်မခံြပန်​ေြပာတယ်” ဟု တင်စား​ ပံုမျိုး​ရှိပါသည်။ ြကက်ပျံမကျ (အလွန်စည်ကား​ သည့်​အတွက် ပျံ​ေန​ေသာြကက်ပင် ​ေြမ​ေပါ် ြပန် ဆင်း​၍ မရသည့်​ အ​ေြခအ​ေန၊​ြကက်ပျံ တကျဟု လည်း​ သံုး​သည်။)ပျံကျ (ပျံြပီး​ဆင်း​ချင်သည့်​ေနရာ ဆင်း​သည့်​ ြကက်ငှက်တို့​၏ အြပုအမူ ကဲ့​သို့​ အတည်တကျ မရှိ)၊​ တည်ြကက်(​ေတာြကက်ကို ဖမ်း​ရန် တည်ရ​ေသာ အိမ်ြကက်ကဲ့​သို့​ တစ်စံုတစ်ခု ရရှိရန်ဟန်​ေဆာင် ြမှူဆွယ်ရသူ)စသည့်​ အသံုး​များ​ ြဖစ်ပါသည်။ ြကက်စသည့်​ တိရစ္ဆာန်တို့​၏ အြမီး​နှင့်​ ​ေခါင်း​ကို အစွဲြပုကာ အြမီး​စား​ဖက် ​ေခါင်း​စား​ဖက် (မူမမှန်​ေသာ နည်း​ြဖင့်​ရ​ေသာ အကျိုး​အြမတ်ကို ခွဲ​ေဝခံစား​ဖက်)၊​အြမီး​ြပန် ​ေခါင်း​ြပန် (အြပန်ြပန် အလှန်လှန်)၊​အြမီး​အ​ေမာက် မတည့်​ (​ေရှ့​ေနာက် မညီ) ဟု တင်စား​ သံုး​ပါသည်။

ြကွက်စသည့်​ တိရစ္ဆာန်များ​ကို ဖမ်း​သည့်​ ​ေထာင်​ေချာက်ကဲ့​သို့​ တစ်စံုတစ်​ေယာက် ​ေဘး​အန္တရာယ် ကျ​ေရာက်​ေအာင် ဆင်ထား​ေသာ အကွက်ကို ​ေထာင်​ေချာက်ဟု တင်စား​ သံုး​ပါသည်။ “သူ ​ေတာ့​ ရန်သူ့​ေထာင်​ေချာက်ထဲ ကျသွား​ြပီ၊​ မာယာ ​ေထာင်​ေချာက်ပဲ” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ေလ့​ရှိသည်။

“ကျွဲြမီး​တို​ေနြပီ” ဆို​ေသာ တင်စား​မှုမှာမူ ​ေနာက်ခံပံုြပင် အ​ေြကာင်း​အရာ ရှိပါသည်။ ကျွဲ​ေကျာင်း​သူကို ထမင်း​ ပို့​ချိန်လာ မပို့​၍ ဆာ​ေလာင်ြပီး​ စိတ်တိုတိုနှင့်​ ကျွဲြမီး​ကို ြဖတ်စား​ြပီး​ ထမင်း​ ပို့​သူလာ​ေသာ အခါကျွဲြမီး​ေတာ့​ တိုသွား​ြပီဟု ​ေြပာသည်ဆို​ေသာ ပံုြပင်အရ “ကျွဲြမီး​တို”ကို စိတ်တိုသည့်​ အဓိပ္ပာယ်ြဖင့်​ တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်ပါသည်။

​ေခွး​တိုး​ဝက်ဝင် (အ​ေြခအ​ေနနိမ့်​ပါး​ သိမ်ငယ်၍ သူတစ်ပါး​ကို ခိုမှီ​ေနရသည့်​ အ​ေြခအ​ေန)၊​ ​ေခွး​ဝင်စား​ (ခိုကပ်​ေနရသူ)၊​ ပါး​လျက်နား​လျက်၊​ ပါး​လူး​နား​လူး​ (လူကို ​ေရာ​ေရာဝင်ဝင်​ေနသည့်​ ​ေခွး​၏ အမူအရာကို အစွဲြပု၍ ပ​ေရာပရည်လုပ် သည့်​ အဓိပ္ပာယ်ြဖင့်​ တင်စား​ြခင်း​)တို့​ကို ​ေတွ့​ရပါသည်။ ငါး​ဖယ်​ေတ​ေတ (ထပ်ခါထပ်ခါ ထုသည်)၊​ ငါး​ရံ့​ ြပာလူး​ (​ေဆာက်တည်ရာ မရ လူး​လွန့်​ လှုပ်ရှား​လျက်)တို့​မှာမူ ဟင်း​ြဖစ်​ေတာ့​မည့်​ငါး​၏ အ​ေြခအ​ေနကို ​ေဖာ်ညွှန်း​ တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်ပါသည်။
​ေခါင်း​ဆင်နင်း​ (ဒုက္ခြကီး​စွာ ​ေရာက်သည်)၊​ ဆင်​ေဝှ့​ရန်​ေရှာင် (အြပစ်လွတ် ​ေအာင်​ေရှာင်တိမ်း​ ​ေြပာဆို ြပုမူြခင်း​)၊​ေကျာ့​ကွင်း​ (ဆင်စသည်တို့​ကို ​ေကျာ့​၍ဖမ်း​ေသာ ​ေကျာ့​ကွင်း​ကဲ့​သို့​ သူတစ်ပါး​ကို မိမိအလို သို့​ပါ​ေအာင် ဆွဲ​ေဆာင် ​ေချာ့​ြမှူသည့်​ လုပ်​ေဆာင်မှု၊​ မာယာ​ေကျာ့​ကွင်း​ စသည်ြဖင့်​ တင်စား​ေလ့​ ရှိသည်။) ကျံုး​သွင်း​ (​ေတာဆင်ကို ဆင်မြဖင့်​ ြဖား​ေယာင်း​၍ ကျံုး​တွင်း​သို့​ ဝင်​ေအာင် သိမ်း​သွင်း​သကဲ့​သို့​၊​ မိမိဘက်သို့​ ပါ​ေအာင် ​ေသွး​ေဆာင် သိမ်း​သွင်း​သည်)တို့​မှာ ဆင်နှင့်​လူတို့​ ဆက်ဆံမှုကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​ ြဖစ်သည်။

နွား​နှင့်​ လူတို့​ ဆက်ဆံမှု အ​ေြခအ​ေနကို အစွဲ ြပု​ေသာ ဥပစာများ​လည်း​ အသံုး​ တွင်ကျယ်ပါသည်။ ြကိုး​ရှည်ရှည်နှင့်​ လံထား​(နွား​ကို ြကိုး​ရှည်ရှည်ြဖင့်​ ချည်၍ စား​ြကက်မှာ ထား​သကဲ့​သို့​ တစ်စံု တစ်​ေယာက်ကို ​ေမျှာ်လင့်​ချက် ​ေပး​ြပီး​ အချိန် ဆွဲထား​သည်။)ချည်တိုင် (နွား​ချည်တိုင်ကဲ့​သို့​ အရင်း​ခံ​ေနရာ)၊​ နဖား​ြကိုး​တပ် (အလိုရှိသမျှ အသံုး​ ချနိုင်ရန် ချုပ်ကိုင်ထား​သည်) နွား​တစ်ဖက် ကျွဲ တစ်ဖက် (အမျိုး​အစား​ မတူ​ေသာ အရာနှစ်ခုကို ယှဉ်တွဲလျက်)၊​ နွား​မုန်း​ြခံထုတ် (အလို မရှိ၍ ​ေနရာ တစ်ခုမှ ပထုတ်ြခင်း​ ခံရသူ)၊​ နွား​သိုး​ြကိုး​ြပတ် (အငမ်း​မရ၊​ ဣ​ေြန္ဒမရ)၊​ လှည်း​ကျိုး​ထမ်း​ (အြခား​ တစ်​ေယာက်နှင့်​ ကိုယ်ဝန် ရှိခဲ့​ေသာ အမျိုး​သမီး​ကို အနစ်နာခံ၍ လက်ထပ်သည်) စသည်တို့​ ြဖစ်သည်။ဖွတ်တတ်(အိမ်​ေပါ်သို့​ ဖွတ်တက်လာလျှင် ဆင်း​ရဲမွဲ​ေတသည် ဟူ​ေသာ အယူ အဆြဖင့်​) မိ​ေကျာင်း​ကျည်း​တင် (ကုန်း​ေပါ် တင်​ေန​ေသာ မိ​ေကျာင်း​ကဲ့​သို့​ အ​ေြခအ​ေန ကျပ်တည်း​လျက်)၊​ ဝက်ပုပ် (ဝဖိုင့်​ေသာ သူကို ​ေြပာင် ​ေလှာင်​ေခါ်​ေသာစကား​) လိပ်ခဲတင်း​လင်း​၊​ လိပ်ခဲ တန်း​လန်း​၊​ လိပ်ခဲတည်း​လည်း​(လိပ်က မလွတ် တမ်း​ကိုက်ခဲထား​သည့်​ အ​ေြခအ​ေနကဲ့​သို့​ မြပီး​ မြပတ်၊​ တိုး​လိုး​တန်း​လန်း​) စသည်ြဖင့်​ တင်စား​ေသာ စကား​များ​လည်း​ ရှိပါသည်။

အလွန်​ေဆာ့​ေသာက​ေလး​ကို ​ေမျာက်ကပင် အရှံုး​ ​ေပး​ရ​ေလာက်​ေအာင် ​ေဆာ့​သည်ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပာယ်ြဖင့်​“​ေမျာက်ရှံုး​”ဟု တင်စား​ရာမှ ယခု ဆိုလျှင်“​ေမျာက်မူး​လဲ” ဆို​ေသာစကား​ပင် အသံုး​ တွင်​ေနပါြပီ။ ြမင်း​နှင့်​ ပတ်သက်သည့်​ ဥပစာများ​တွင် “တက်ကစီး​” ဆို​ေသာ စကား​တစ်လံုး​ ရှိပါသည်။ “အဆင်သင့်​”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ြမင်း​အ​ေရာင်း​ အဝယ်လုပ်သည့်​ ကိစ္စမျိုး​တွင် ​ေရာင်း​သည့်​ြမင်း​ကို အဆင်သင့်​ တက်စီး​သွား​ရံု အ​ေြခအ​ေနကို အစွဲြပုတင်စား​ြခင်း​ြဖစ်သည်။ “တက်ခွစီး​” မှ “တက်ကစီး​” ဟု ​ေြပာင်း​လဲ လာသည်ဟုလည်း​ အဆိုရှိသည်။ ဇက်ြကိုး​ကိုင် (ြမင်း​ဇက်ြကိုး​ကို ကိုင်သကဲ့​သို့​ ကွပ်ကဲထား​သည်)။ ဇက်ချုပ် (ြမင်း​ အသွား​ ​ေနှး​ေစရန် ဇက်ြကိုကိုး​ ချုပ်ကိုင်သကဲ့​သို့​ ထိန်း​ချုပ်သည်)၊​ ဇက်ကုန် (ဇက်ြကိုး​ကို လွှတ်၍ ​ေမာင်း​သကဲ့​သို့​ အစွမ်း​ကုန်) ဟူ​ေသာ စကား​များ​လည်း​ ရှိပါသည်။ အရည်အချင်း​ ရှိပါလျက် ချွတ်​ေချာ်ြပီး​ ရှံုး​နိမ့်​ရသည့်​ အ​ေြခအ​ေနကို “ြမင်း​ေကာင်း​ခွာလိပ်” ဟု တင်စား​သံုး​ပါသည်။

“​ေခါင်း​ဆင်နင်း​” ကဲ့​သို့​ပင် “ငယ်ထိပ် ​ေြမွ ကိုက်” ဆို​ေသာ စကား​ကို အြကီး​အကျယ် ဒုက္ခ ​ေရာက်သည့်​ အဓိပ္ပာယ်ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ပါသည်။ “​ေခါင်း​ေြမွကိုင်၊​ ထိပ်​ေြမွခဲ၊​ ထိပ်​ေြမွ​ေပါက်” စသည်ြဖင့်​လည်း​ သံုး​ပါသည်။ ​ေြမွပူရာ ကင်း​ေမှာင့်​ (ဒုက္ခ အခက်အခဲ ြကံု​ေနစဉ် ​ေနာက်အခက်အခဲ တစ်ခု ထပ်​ေပါ်သည်။) ​ေြမွ​ေပွး​ခါး​ပိုက် ပိုက် (အန္တရာယ် ြပုတတ်သူကို ​ေမွး​ြမူထား​သည်) ​ေြမွ​ေပွး​ပိုး​ထိ(သူတစ်ပါး​ကို မ​ေကာင်း​ြပုတတ်သူသည် အြခား​သူ၏ မ​ေကာင်း​ြပုြခင်း​ကို ခံရသည်) ​ေြမွမ​ေသ တုတ်မကျိုး​ (နှစ်ဦး​နှစ်ဖက် နစ်နာြခင်း​ မရှိ​ေအာင်) ဟူ​ေသာစကား​များ​သည်လည်း​ ​ေြမွနှင့်​ ထိ​ေတွ့​ ဆက်ဆံမှုကို အ​ေြခြပုပါသည်။

ယုန်ထင်​ေြကာင်ထင် (ထင်​ေယာင်ထင်မှား​)၊​ သား​ေကာင် (သူတစ်ပါး​ ြခယ်လှယ်သမျှ ခံရသူ)၊​ အမဲဖမ်း​(ရိုး​သား​နံုအ သူကို လိမ်လည်လှည့်​စား​ သည်)၊​ အမဲဖျက်(ရိုး​သား​နံုအ သူကို မတရား​သြဖင့်​ အနိုင်ကျင့်​သည်) ဟူ​ေသာ စကား​များ​မှာလည်း​ အလား​တူ တင်စား​ေသာ ဥပစာများ​ပင် ြဖစ်ပါ သည်။ ​ေန့​စဉ်သံုး​ စကား​ နယ်ပယ်ထဲတွင် ကွန်ယက် သဖွယ် ြဖန့်​ြကက် ဖွဲ့​ယှက်လျက် ရှိ​ေသာ ဥပစာများ​ ထဲမှ တိရစ္ဆာန် အ​ေြခြပု ဥပစာများ​၏ အသံုး​ကျယ် ြပန့်​မှု အတိုင်း​အတာ ထင်ရှား​ေစရန် သာဓက များ​ကို အ​ေသး​စိတ်ြပလိုက်ရြခင်း​ြဖစ်ပါသည်။


​ေမာင်ခင်မင် (ဓနုြဖူ)