ဥပစာ

စား​မှု​ေသာက်မှု အသံုး​အ​ေဆာင် ဥပစာ
ဥပစာ စကား​များ​ကို အ​ေြခြပုရာ နယ်ပယ်အရ စူး​စမ်း​ေဖာ်ထုတ် ရာတွင် လူ့​ကိုယ်ခန္ဓာ အစိတ်အပိုင်း​မှာ လူ၏ အြပုအမူ၊​ အမူအရာနှင့်​ တိရစ္ဆာန် တို့​ကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​ကို စူး​စမ်း​ေဖာ်ထုတ် ​ေဆွး​ေနွး​ခဲ့​ပါသည်။ ယခုလတွင် အသံုး​အ​ေဆာင် ပစ္စည်း​များ​ကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​ အ​ေြကာင်း​ ​ေဆွး​ေနွး​ပါမည်။

လူတို့​၏ စား​ဝတ်​ေနမှု ဆိုင်ရာ အသံုး​အ​ေဆာင် များ​စွာရှိ​ေြကာင်း​ အများ​သိပါသည်။ ယင်း​တို့​အနက် စား​မှု​ေသာက်မှု ဆိုင်ရာ အသံုး​အ​ေဆာင်များ​တွင် စား​ေသာက်စရာများ​၊​ ချက်ြပုတ်စရာများ​၊​ ချက်ြပုတ်သည့်​ ​ေနရာစသည်တို့​ကို အ​ေြခ ြပု၍ တင်စား​ သံုး​နှုန်း​ေသာ ဥပစာ စကား​ အများ​စုမှာ “မီး​ဖိုခန်း​” မှ ထွက်လာ​ေသာ ဥပစာများ​ဟု ဆိုရပါလိမ့်​မယ်။

ြမန်မာ့​ အစား​အစာများ​တွင် “ချဉ်ဖတ်” ဟု ဆိုလျှင် အချဉ်တည်ထား​ေသာ ဟင်း​သီး​ဟင်း​ရွက်ကို ဆိုလို​ေြကာင်း​ ထမင်း​ဝိုင်း​တွင် တို့​စရာအြဖစ် စား​ရ​ေြကာင်း​ အထူး​ ရှင်း​ြပရန်လိုမည် မထင်ပါ။ သို့​ေသာ် ချဉ်ဖတ်၏ အရသာကို အ​ေြကာင်း​ြပု၍ ချဉ်စရာ၊​ မနှစ်ြမို့​စရာ ​ေကာင်း​သူကို “ဒီလူက​ေတာ့​ ြပည်သူ့​ချဉ်ဖတ်ပဲ၊​ ဒီရပ်ကွက်မှာ မင်း​ညီက ချဉ်ဖတ်ြဖစ်​ေနြပီ၊​ ဆံုး​မထား​အုန်း​” စသည်ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ေသာ အခါ “ချဉ်ဖတ်” သည် “လူအများ​ မနှစ်ြမို့​ြခင်း​ ခံရသူ” ဆို​ေသာ ဥပစာအနက် ထင်သည့်​ ဥပစာစကား​ ြဖစ်သွား​ရပါသည်။

“ဘတ်စ်ကား​ေတွ ကျပ်လိုက်တာ ငါး​ပိသိပ် ငါး​ချဉ်သိပ်ပဲ” ဟု သံုး​လျှင် ငါး​ပိငါး​ချဉ်များ​ အိုး​ထဲမှာ သိပ်ထည့်​ထား​သလို ြပည့်​သိပ် ကျပ်တည်း​သည့်​ အ​ေြခအ​ေနကို တင်စား​ေြပာြခင်း​ ြဖစ်​ေြကာင်း​ နား​လည် ရပါသည်။ “အလွန်ြပည့်​သိပ် ကျပ်တည်း​စွာ” ဟု အဓိပ္ပာယ် ရပါသည်။ ြမန်မာ့​ အစား​အစာတွင် ထမင်း​သည် အ​ေြခခံ အစား​အစာြဖစ်သည့်​ အ​ေလျာက် ထမင်း​ကို အ​ေြခခံ​ေသာ ဥပစာ အများ​အြပား​ ​ေပါ်​ေပါက်လာသည်။ ​ေရရှည်ကို မြကည့်​ဘဲ ယခု အကျိုး​ရှိရံု သာ ြကည့်​တတ်ြခင်း​ကို ထမင်း​တစ်နပ် စား​ရရံုသာ ြကည့်​တတ်ြခင်း​နှင့်​ တင်စား​ကာ“တစ်နပ်စား​ လုပ်သွား​တယ်”၊​ “တစ်နပ်စား​ ဉာဏ်နဲ့​ ဒီလိုလုပ်တာပဲ” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ ထမင်း​အိုး​ ြမန်ြမန်ဆူြပီး​ ြမန်ြမန်နပ်သည့်​ အ​ေြခအ​ေနကို အစွဲြပု၍ ြပီး​လွယ် စီး​လွယ်​ေသာ ကိစ္စကို “ဆူလွယ်နပ်လွယ်” ဟု တင်စား​သံုး​ပါသည်။“ဒီအလုပ်က ဆူလွယ်နပ်လွယ်ပဲ၊​ အချိန်သိပ် မ​ေစာင့်​ရဘူး​” စသည်ြဖင့်​ သံုး​တတ်ပါသည်။ ထို့​အတူ ထမင်း​စား​ြခင်း​၊​ ​ေရ​ေသာက်ြခင်း​ကဲ့​သို့​ အ​ေြခခံ အ​ေြကာင်း​ေလာက်သာ ​ေြပာတတ်သည်ကို “သူက အဂင်္လိပ် စကား​ကို ထမင်း​စား​ ​ေရ​ေသာက်​ေတာ့​ ​ေြပာတတ်ပါတယ်” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ေလ့​ရှိပါသည်။

ထမင်း​စား​ဖို့​ ကိုယ်တိုင် ခူး​ခပ်စရာ မလိုဘဲ အဆင်သင့်​ စား​ရပံုကို အစွဲ ြပု၍ “ထမင်း​ပွဲ​ေရှ့​ေရာက်” ဆို​ေသာ စကား​ကို “စား​ေသာက်ရန် အဆင်သင့်​” ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပာယ် ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ “ဦး​ေလး​တို့​ ကျွန်​ေတာ့်​အိမ် လာလည်ရင် ထမင်း​ပွဲ ​ေရှ့​ေရာက် ြပုစုပါ့​မယ်” ဟု သံုး​ပံုမျိုး​ြဖစ်သည်။ ​ေကျွး​ေမွး​ လှူဒါန်း​ရာတွင် ထမင်း​အိုး​ ငှဲ့​လိုက်​ေသာ ထမင်း​ရည်များ​ ​ေချာင်း​စီး​ေအာင် အြကီး​အကျယ် ​ေကျွး​ေမွး​ လှူဒါန်း​ပံုကို အစွဲြပု၍ “ထမင်း​ရည် ​ေချာင်း​စီ အလှူြကီး​ေပး​ေနတယ်” “ထမင်း​ရည် ​ေချာင်း​စီး​ ​ေကျွး​ေမွး​ေနတယ်” ဟု သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ မိမိကို စား​ဝတ်​ေန​ေရး​ ​ေြပလည်​ေအာင် အလုပ် အကိုင်​ေပး​သူ ​ေကျး​ဇူး​ရှင်ကို “ထမင်း​ရှင်” ဟု တင်စား​ြခင်း​မှာလည်း​ ထိုသ​ေဘာပင် ြဖစ်သည်။ “ကျွန်မတို့​ မိသား​စုကို ဒီအပ်ချုပ်စက် က​ေလး​က ထမင်း​ ​ေကျွး​ေနတာ” ဟု သံုး​ပံုမျိုး​လည်း​ ရှိပါသည်။ စား​ဝတ်​ေန​ေရး​ ပျက်စီး​ေအာင် လုပ်သည်ကို “ထမင်း​အိုး​ ခွဲသည်” ဟု သံုး​ေလ့​ရှိသည်။ “အလုပ်သမား​ေတွမှာ အြပစ် ရှိ​ေပမယ့်​ သူတို့​ ထမင်း​အိုး​ကို မခွဲချင်ပါဘူး​” ဟု သံုး​ပံုမျိုး​ ြဖစ်သည်။ ကိစ္စ တစ်ခုခုကို ရင်မဆိုင်ဘဲ ​ေရှာင်လွှဲလျှင် “ထမင်း​ရည်ပူလာ လျှာလွှဲ” ခဏမျှြကာ ​ေသာ အချိန်ကို “ထမင်း​အိုး​ တစ်လံုး​ချက်” ဟု တင်စား​ြခင်း​တို့​မှာလည်း​ ထမင်း​ကို အ​ေြခြပုပါသည်။

ထမင်း​ဟင်း​များ​ကို ​ေလာ​ေလာလတ်လတ် ချက်ြပုတ်ြပီး​စတွင် ပူပူ​ေနွး​ေနွး​ ရှိသကဲ့​သို့​ လတ်တ​ေလာ ြဖစ်ပျက်သည့်​ ြဖစ်ရပ်ကို “သူအလုပ်ရ တာ ပူပူ​ေနွး​ေနွး​ပဲ ရှိ​ေသး​တယ်”။ ဒီကိစ္စကို ပူပူ ​ေနွး​ေနွး​ အ​ေကာင်အထည် ​ေဖာ်မှပဲ” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ေလ့​ရှိပါသည်။ ြပုတ်၍ မနူး​ေသာ အစား​အစာ၊​ မနူး​မနပ် အစား​အစာကို အစွဲြပု၍ အ​ေတွ့​အြကံု နည်း​ေသး​သူ၊​ မလည်မဝယ် ရှိသူကို “ဒီ​ေကာင်​ေလး​က ြပုတ်မနူး​ေလး​ပါ”၊​ “ဒီမိန်း​က​ေလး​ေတွက မနူး​မနပ်မို့​ အညာခံရတာ” စသည်ြဖင့်​ တင် စား​သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။

မှို​ေတွ၊​ မျှစ်​ေတွကို ချိုး​ဖဲ့​ ခုတ်ယူသကဲ့​သို့​ မငဲ့​မကွက် ချိုး​ဖဲ့​သည့်​ အြပုအမူကို အစွဲြပု၍ သူတစ်ပါး​ နစ်နာ​ေအာင် ချိုး​ချိုး​ဖဲ့​ဖဲ့​ ပက်ပက်စက်စက် ​ေြပာသည်ကို “မှိုချိုး​မျှစ်ချိုး​” ဟု တင်စား​ သံုး​ပါသည်။ “ဟိုမိန်း​မြကီး​က ကျွန်မကို မှိုချိုး​မျှစ်ချိုး​ ​ေြပာသွား​လိုက်တာ” ဟူ​ေသာ အသံုး​မျိုး​ြဖစ်သည်။ မှို​ေတွ အများ​ြကီး​ ​ေပါက်​ေနပံုြဖင့်​ တင်စား​ြပီး​ “ဒီ​ေန့​ ဂျာနယ်​ေတွ မှို​ေပါက်​ေနတာပဲ” ဟု သံုး​ေလ့​ ရှိ ပါသည်။ အလွန် ​ေပါများ​သည်ဟု ဆိုလိုြခင်း​ ြဖစ် သည်။ ​ေပျာ်​ေန​ေသာ မျက်နှာ​ေပး​ကို “မှိုရတဲ့​ မျက်နှာ” ဟု သံုး​ြခင်း​မှာလည်း​ မှိုကို အစွဲြပုြခင်း​ ြဖစ်သည်။ အစား​အ​ေသာက်ကို ြမိန်​ေရယှက်​ေရ စား​ပံုနှင့်​ တင်စား​ကာ “​ေဒါ်​ေလး​က သူဘယ်လို ြကီး​ပွား​လာတယ် ဆိုတဲ့​ အ​ေြကာင်း​ကို ြမိန်​ေရရှက်​ေရ ​ေြပာြပ​ေလ့​ရှိတယ်” ဟု သံုး​မျိုး​သံုး​စား​ ရှိပါသည်။

ထမင်း​အိုး​မှာ ထမင်း​ ချိုး​ကပ်ြပီး​ စွဲ​ေနသလို အခိုင်အမာ စွဲ​ေနသည့်​ အ​ေြခအ​ေနကို အစွဲြပု ြပီး​ “ဒီလူြကီး​က အရက်ချိုး​ပဲ”၊​ “အရက်ချိုး​ကပ် ​ေနြပီ”၊​ “သူက​ေတာ့​ ဖဲချိုး​ကပ်​ေနတဲ့​ ဖဲသမား​ ပဲ” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ ​ေတာင်း​ရမ်း​ စား​ေသာက်ရသူချင်း​ အစား​အ​ေသာက် အတွက် စကား​များ​ ရန်ြဖစ်ြပီး​ ခွက်​ေစာင်း​နှင့်​ ခုတ်ြက သည့်​ အြပုအမူမျိုး​ကို အစွဲြပု၍ ဘဝတူချင်း​ ရန်ြဖစ်သည်ကို “သူတို့​ ခွက်​ေစာင်း​ ခုတ်​ေနြကတယ်” စသည်ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ပါသည်။ ငါး​ခုတ်သည့်​ စဉ်း​တီတံုး​ (ငါး​ခုတ်တံုး​)၏ အ​ေြခအ​ေနနှင့်​ တင် စား​ြပီး​ သူတစ်ပါး​လုပ်သမျှ ြငိမ်ခံ​ေနသူကို “ဒီလူ က​ေတာ့​ ငါး​ခုတ်တံုး​ပဲ၊​ သိပ်​ေအး​တာပဲ” စသည် ြဖင့်​ တင်စား​ေလ့​ ရှိပါသည်။

စား​ေသာက်ြပီး​ အတူတူ ​ေဆး​ေြကာရသည့်​ ​ေဆး​ေဖာ်​ေြကာဖက်ချင်း​ ဆက်ဆံ ​ေြပာဆိုသည့်​ သ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ “သူ့​ကို ဘယ်သူကမှ ​ေဆး​ေဖာ်​ေြကာဖက် မလုပ်ြကဘူး​” ဟု သံုး​ေလ့​ရှိသည်။ ​ေြပာဆို ဆက်ဆံြခင်း​ မြပုသည့်​ သ​ေဘာြဖင့်​သာ သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ ဆန်​ေစ့​၊​ စပါး​ေစ့​၊​ ပဲ​ေစ့​ စသည်တို့​ကို အမှုန် အမွှား​များ​ စင်သွား​ေအာင် ဆန်ခါြဖင့်​ တိုက်ချ လိုက်​ေသာ အခါ အ​ေစ့​ေကာင်း​များ​ တင်ကျန်ပံုြဖင့်​ တင်စား​ကာ လက်​ေရွး​စင် အ​ေကာင်း​ဆံုး​ ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပာယ်ြဖင့်​ သံုး​ပါသည်။ “ဒီဝတ္ထု​ေတွ က ​ေရှ့​လမဂ္ဂဇင်း​ အတွက် ဆန်ခါတင် ​ေရွး​ထား​ တာ​ေတွပါ” ဟူ၍ သံုး​ပံုမျိုး​ ြဖစ်သည်။

မီး​ဖိုတွင် ချက်ြပုတ်ရန် အိုး​တင်စရာ အြဖစ် အုတ်ခဲ၊​ ​ေကျာက်ခဲစသည်တို့​ကို သံုး​ခုဆိုင် လုပ် ထား​သည့်​ ​ေအာက်ခံကို ဖိုခံု​ေလာက် (ဖိုခ​ေနာက်) ဟု ​ေခါ်သည်။ ဤ ပံုစံမျိုး​သံုး​ခုဆိုင် အ​ေနအထား​ ကိုလည်း​ ဖိုခံု​ေလာက်ဆိုင် (ဖိုခ​ေနာက်ဆိုင်) ဟု တင်စား​သံုး​ပါသည်။ “​ေြမပံု​ေပါ်မှာြကည့်​ရင် စခန်း​ သံုး​ခုဟာ ဖိုခံု​ေလာက်ဆိုင် (ဖိုခ​ေနာက်ဆိုင်) ရှိ​ေနတာကို ​ေတွ့​ရပါလိမ့်​မယ်” ဟု သံုး​ပံုမျိုး​ ြဖစ်သည်။ အလှူအတန်း​ရှိသည့်​အတွက် အိမ်မှာ ချက် ြပုတ်စရာမလိုဘဲ သွား​စား​ရ၍ မီး​ဖိုမှာ မီး​ခိုး​တိတ် ​ေနသည့်​ အ​ေြခအ​ေနကို အစွဲြပုကာ “ဆွမ်း​ေကျွး​ ကို တစ်ရွာလံုး​ မီး​ခိုး​တိတ်သွား​ြကတယ်” ဟူ​ေသာ အသံုး​မျိုး​ သံုး​ေလ့​ရှိပါသည်။

ဟင်း​အမျိုး​မျိုး​ကို ​ေရာ၍ အရသာ ​ေလး​ေအာင် ကျိုထား​ေသာ ဟင်း​ကို ဟင်း​ေလး​ဟု ​ေခါ်ပါသည်။ ဘုန်း​ေတာ်ြကီး​ ​ေကျာင်း​များ​တွင် နံနက် ဆွမ်း​စား​ြပီး​ ကျန်​ေသာဟင်း​များ​ကို ဟင်း​ေလး​ကျို၍ ​ေကျာင်း​ သား​များ​ စား​ေလ့​ရှိသည်။ ဟင်း​ေလး​ကျို​ေသာ အိုး​တွင် ဟင်း​အမျိုး​မျိုး​ ပါသည်ကို အစွဲြပု၍ ဗဟုသုတစံုလင်သူကို “ဟင်း​ေလး​အိုး​” ဟု တင်စား​သံုး​ေလ့​ ရှိပါသည်။ “ဗဟုသုတဟင်း​ေလး​ အိုး​” “စာ​ေပဟင်း​ေလး​အိုး​” စသည်ြဖင့်​လည်း​ သံုး​ပါသည်။
အိုး​နှင့်​ ဆန်တန်ရံု ထည့်​ရသကဲ့​သို့​ မယုတ်မလွန် လိုရင်း​ေရာက်​ေအာင် ​ေြပာ​ေသာစကား​ကို “အိုး​တန်ဆန်ခတ်စကား​”၊​ “အိုး​တန်ဆန်ခတ်​ေြပာနည်း​” ဟု ​ေခါ်ပါသည်။

မီး​ဖိုခန်း​တွင် အိုး​များ​ ခွက်များ​ကို နင်း​မိ သကဲ့​သို့​ က​ေသာင်း​ကနင်း​ ပရမ်း​ပတာ ြဖစ်သည့်​ သ​ေဘာကို အစွဲြပုလျက် “သူစကား​ေြပာရင် အိုး​နင်း​ခွက်နင်း​ ​ေြပာတတ်တယ်”၊​ “သူလုပ် လိုက်ရင် အိုး​နင်း​ခွက်နင်း​ပဲ” ဟု တင်စား​ သံုး​ပါသည်။ “က​ေသာင်း​ကနင်း​၊​ ပရမ်း​ပတာ၊​ အစီအစဉ် မကျ” ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပာယ်များ​ြဖင့်​ သံုး​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ အိုး​တွင်ကပ်​ေန​ေသာအိုး​မဲြဖင့်​ သုတ် သကဲ့​သို့​ ညစ်နွမ်း​ေအာင် ြပုသည့်​ သ​ေဘာကို အ​ေြခြပုလျက် မိဘ​ေဆွမျိုး​များ​ကို မ​ေထာက် ထား​ဘဲ ဂုဏ်သိမ်ငယ်​ေအာင် အရှက်ရ​ေအာင် ြပုမူလျှင် “မိဘ​ေဆွမျိုး​ေတွရဲ့​ မျက်နှာကို အိုး​မဲ သုတ်သွား​ြပီ” “မိဘမျက်နှာ အိုး​မဲ မသုတ်ပါနဲ့​” စသည်ြဖင့်​ သံုး​ပါသည်။ စား​မှု​ေသာက်မှု ဆိုင်ရာ အသံုး​အ​ေဆာင်များ​ကို အ​ေြခြပု၍ တင်စား​သံုး​ေသာ ဤဥပစာ စကား​များ​သည် ​ေန့​စဉ်သံုး​ ဘာသာစကား​ နယ်ပယ် တွင် အသား​ကျ​ေနပါြပီ။



​ေမာင်ခင်မင်(ဓနုြဖူ)
(​ေပဖူး​လွှာ မဂ္ဂဇင်း​၊​ဇန်နဝါရီလ ၂၀၁၁)