ဥပစာ

​ေရှ့​ေနာက်ဝဲယာ ဥပစာ

အထက်-​ေအာက်၊​ အြမင့်​-အနိမ့်​၊​ အတက်-အကျ သ​ေဘာ များ​ကို အစွဲြပု၍ တင်စား​ သံုး​နှုန်း​ေသာ ဥပစာ စကား​များ​ ကဲ့​သို့​ပင် အတွင်း​-အြပင်၊​ ​ေရှ့​-​ေနာက်၊​ လက်ဝဲ-လက်ယာ စသည့်​ ဦး​တည်ရာ သ​ေဘာများ​ကို အစွဲြပု၍ တင်စား​ သံုး​နှုန်း​ေသာ ဥပစာစကား​ များ​လည်း​ ရှိပါသည်။အတွင်း​-အြပင် သ​ေဘာတွင် အတွင်း​က အြပင်ထက် ပို၍ အ​ေရး​ပါသည်ဟု ခံယူ​ေလ့​ ရှိြကသည်။ အ​ေရး​ြကီး​ေသာ တန်ဖိုး​ ရှိ​ေသာ ပစ္စည်း​ အသံုး​ အ​ေဆာင်များ​ကို အခန်း​၊​ ဗီရို၊​ ​ေသတ္တာ စသည်တို့​၏ အတွင်း​မှာ လံုြခံုစွာ ထား​ေလ့​ ရှိြကသည်။ သို့​ြဖင့်​ အတွင်း​သည် လံုြခံုမှု သ​ေဘာ၊​ လျှို့​ဝှက်မှု၊​ နက်နဲမှု သ​ေဘာပါသည်။ အြပင်က အတွင်း​ေလာက် အ​ေရး​မပါ။ လံုြခံုမှု မရှိ။ ထိုသ​ေဘာ များ​အရ တန်ဖိုး​ရှိ​ေသာ ​ေရွှ​ေငွရတနာများ​ကို “အတွင်း​ပစ္စည်း​” ဟု တင်စား​သည်။ “သူ့​အ​ေမ ကွယ်လွန်သွား​ေတာ့​ အတွင်း​ ပစ္စည်း​ေတွ ​ေတာ်​ေတာ်များ​များ​ ကျန်ရစ်တယ်” ဟူ​ေသာ အသံုး​မျိုး​ သံုး​ေလ့​ရှိသည်။

ထို့​အတူ ယံုြကည် စိတ်ချရသူကို “အတွင်း​လူ” ဟု သံုး​ေလ့​ရှိသည်။ မိမိနှင့်​သာ သက်ဆိုင်ြပီး​ သူတစ်ပါး​ မသိအပ်​ေသာ ကိစ္စကို “အတွင်း​ေရး​” ဟု သံုး​သည်။ အသင်း​ အဖွဲ့​များ​တွင် အ​ေရး​ပါ​ေသာ အတွင်း​ေရး​ ကိစ္စများ​ကို တာဝန်ယူ ​ေဆာင်ရွက်သူကို “အတွင်း​ေရး​မှူး​”ဟု ​ေခါ်ြခင်း​မှာလည်း​ ထိုသ​ေဘာပင် ြဖစ်သည်။ ​ေြခ​ေြခြမစ်ြမစ် နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ် သိသည်ကို “အတွင်း​ကျကျ သိသည်”။ ထိုသို့​ အတွင်း​ကျကျ သိသူကို “အတွင်း​သိ” ဟု သံုး​သည်။ “အတွင်း​စကား​၊​ အတွင်း​ ကျိတ်ြကံသည်”တို့​မှာ “လျှို့​လျှို့​ဝှက်ဝှက်” ​ေြပာဆို ြကံစည်သည့်​ သ​ေဘာြဖစ်သည်။

အတွင်း​နှင့်​ အြပင် ယှဉ်တွဲ သံုး​ရာတွင် “အတွင်း​လူ” “အြပင်လူ” “အတွင်း​လူနာ”- “ြပင်ပလူနာ” စသည်ြဖင့်​ သံုး​သည်။ အ​ေဆာက်အအံု ​ေနရာ တစ်ခု၏ အတွင်း​ အြပင်ကို ဆိုလိုြခင်း​ မဟုတ်ဘဲ ထို့​ထက် ပိုလွန်သည့်​ တင်စား​ေသာ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို ​ေဆာင်​ေနပါသည်။ဥပမာ စကား​များ​ပင် ြဖစ်ပါသည်။ “အြပင် ပန်း​က ြကည့်​ေတာ့​ အ​ေရး​မြကီး​ဘူး​ ထင်ရ​ေပမယ့်​ အတွင်း​ကျကျ ​ေလ့​လာ ြကည့်​ေတာ့​မှ အ​ေရး​ြကီး​မှန်း​ သိရတယ်” ဆို​ေသာ စကား​မျိုး​တွင် “အြပင်ပန်း​” “အတွင်း​ကျကျ”တို့​သည် ​ေနရာ သ​ေဘာထက် ပို၍ ကျယ်ြပန့်​ေသာ အနက် အဓိပ္ပာယ် ​ေဆာင်ပါသည်။

ဘုရား​ရှင်က မာရ်နတ်၊​ အာဠဝက စသည့်​ ရန်သူများ​ကို ​ေအာင်​ေတာ်မူြခင်း​ (အြပင်​ေအာင်ြခင်း​)၊​ နှင့်​ ကိ​ေလသာတို့​ကို ​ေအာင်​ေတာ်မူြခင်း​ (အတွင်း​ေအာင်ြခင်း​)ဟူ၍ အတွင်း​ -အြပင် ခွဲြခား​ ​ေခါ်ပံုတွင်လည်း​ ထိုသ​ေဘာကို ​ေတွ့​ရသည်။ ပညာရှင်များ​ မိန့်​ဆို​ေသာ “အိမ်တွင်း​မီး​ကို အိမ်ြပင် မထုတ်ရ၊​ အိမ်ြပင် မီး​ကို အိမ်တွင်း​ မသွင်း​ရ” ဆိုသည့်​ စကား​တွင်လည်း​ အတွင်း​-အြပင်ကို အစွဲြပု၍ တင်စား​သည့်​ သ​ေဘာ ပါဝင်ပါသည်။
လက်ဝဲ (ဘယ်)နှင့်​ လက်ယာ (ညာ) တို့​ကို အစွဲြပု၍ တင်စား​ေသာ ဥပစာ စကား​များ​တွင် လက်ယာကို လက်ဝဲထက် ပို၍ အ​ေလး​ထား​သည့်​ သ​ေဘာ ပါဝင်ပါသည်။ ဘုရား​ရှင်၏ “လက်ယာ​ေတာ်ရံ လက်ဝဲ ​ေတာ်ရံ” အဂ္ဂ သာဝကြကီး​ နှစ်ပါး​တွင် လက်ယာ​ေတာ်ရံက လက်ဝဲ​ေတာ်ရံထက် ပို၍ အ​ေရး​ပါသည့်​ သ​ေဘာ ရှိပါသည်။ နန်း​တွင်း​ေဆာင် ဘုရင်၏ လက်ယာဘက်တွင် စံြမန်း​ရ​ေသာ မိဖုရား​ြကီး​ကို ​ေတာင်ညာစံဟု ဝိ​ေသသ ြပုပါသည်။ အဆင့်​ အြမင့်​ဆံုး​ မိဖုရား​ြကီး​ ြဖစ်သည်။ အထူး​ အား​ကိုး​ ရသူကို “ညာလက်ရံုး​” ဟု တင်စား​ ြခင်း​တွင်လည်း​ “ညာ” ကို အ​ေလး​ထား​သည့်​ သ​ေဘာ ပါဝင်သည်။

“​ေရှ့​” နှင့်​ “​ေနာက်”မှာ မူလက ​ေနရာကို ညွှန်း​ေသာ စကား​များ​ ြဖစ်သည်။ “​ေရှ့​”သည် မျက်နှာမူရာဘက် “​ေနာက်” သည် ​ေကျာဘက်ြဖစ်သည်။ “အိမ်​ေရှ့​” “အိမ်​ေနာက်” “​ေရှ့​မှာ” “​ေနာက်မှာ” စသည်ြဖင့်​ ​ေနရာကို ရည်ညွှန်း​ရာမှ အချိန်ကိုပါ ရည်ညွှန်း​ေသ စကား​အြဖစ် တင်စား​သံုး​သည်။ “​ေရှ့​လ” “​ေနာက်ရက်” စသည့်​ အသံုး​မျိုး​ ြဖစ်သည်။ စိတ်ဝင်စား​စရာ ​ေကာင်း​ေသာ အချက် တစ်ချက်မှာ “​ေရှ့​” နှင့်​ “​ေနာက်” ကို လွန်ခဲ့​သည့်​ အတိတ် ကာလအြဖစ်​ေရာ၊​ လာမည့်​ အနာဂတ် ကာလ အြဖစ်ပါ တင်စား​ သံုး​နိုင်ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ “​ေရှ့​မှာ ​ေဖာ်ြပခဲ့​သည့်​အတိုင်း​” ဟုသံုး​လျှင် “​ေရှ့​” သည် အတိတ်ကာလ ြဖစ်ြပီး​ “​ေရှ့​နှစ်ကျမှ ​ေငွ​ေဆာင်ကို သွား​မယ်” ဟု သံုး​လျှင် “​ေရှ့​” သည် အနာဂတ် ကာလြဖစ်ပါသည်။ “​ေနာက်​ေြကာင်း​ြပန်” ဟုသံုး​လျှင် “​ေနာက်” သည် အတိတ် ကာလြဖစ်ြပီး​ “​ေနာက်​ေတာ့​မှ ​ေြပာမယ်” ဟုသံုး​လျှင် “​ေနာက်” သည် အနာဂတ် ကာလြဖစ်သည်။

ဤသ​ေဘာများ​မှာ ရှုြမင်ပံု အရ ကွဲြပား​သွား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ရှုြမင်ပံု နှစ်မျိုး​ရှိသည်။ လူက မ​ေရွ့​လျား​ဘဲ ရပ်​ေနြပီး​ အချိန်က ​ေရွ့​လျား​ ​ေနသည်ဟု ရှုြမင်ပံုနှင့်​ အချိန်က မ​ေရွ့​လျား​ဘဲ ရပ်​ေနြပီး​ လူက ​ေရွ့​လျား​ ​ေနသည်ဟု ရှုြမင်ပံုတို့​ ြဖစ်သည်။ လူက မ​ေရွ့​လျား​ဘဲ ရပ်​ေနြပီး​ အချိန်က ​ေရွ့​လျား​ ​ေနသည်ဟု ရှုြမင်လျှင် ကုန်လွန်သွား​ေသာ အခါသည် ​ေရှ့​သို့​ ​ေရာက်သွား​ြပီ ြဖစ်သည့်​အတွက် ​ေရှ့​သည် အတိတ်ြဖစ်ြပီး​ မလာ​ေသး​ေသာ အချိန် သည်​ေနာက်မှာ ကျန်​ေန​ေသး​သည့်​ အတွက် ​ေနာက်သည် အနာဂတ် ြဖစ်သည်။ အချိန်က မ​ေရွ့​လျား​ဘဲ ရပ်​ေနြပီး​ လူက ​ေရွ့​လား​ ​ေနသည်ဟု ရှုြမင်လျှင် ကုန်လွန်သွား​ေသာ အချိန်သည် ​ေနာက်မှာ ကျန်ခဲ့​သည့်​ အတွက် ​ေနာက်သည် အတိတ်ြဖစ်ြပီး​ မ​ေရာက်​ေသး​ေသာ အချိန်သည် ​ေရှ့​မှာ ရှိ​ေနသည့်​ အတွက် ​ေရှ့​သည် အနာဂတ် ြဖစ်သည်။
အ​ေဝး​-အနီး​ သ​ေဘာများ​ကို “သွား​- လာ” ဟူ​ေသာ စကား​များ​ြဖင့်​ တင်စား​ သံုး​ေလ့​ရှိသည်။ အရင်း​ခံအား​ြဖင့်​ “သွား​” သည် ​ေြပာသူနှင့်​ ​ေဝး​သွား​ေသာ သ​ေဘာ ရှိ၍ “လာ”သည် ​ေြပာသူဘက်သို့​ နီး​လာ​ေသာ သ​ေဘာရှိသည်။ ထိုသ​ေဘာများ​ အရ “အိပ်​ေပျာ်သွား​ြပီ”ဟု သံုး​လျှင် သိစိတ် နယ်ပယ်ထဲမှ မသိစိတ် နယ်ပယ်ထဲသို့​ ​ေရွ့​လျား​ြပီး​ ​ေဝး​သွား​သည့်​ သင်သာ ြဖစ်သည်။ “နိုး​လာြပီ” ဟုသံုး​လျှင် မသိ စိတ်နယ်ပယ်မှ သိစိတ် နယ်ပယ်ထဲသို့​ ြပန်​ေရာက်ြပီး​ နီး​လာသည့်​ သ​ေဘာြဖစ်သည်။ “​ေသသွား​ြပီ”ဟူ​ေသာ အသံုး​နှင့်​ “​ေသြပီ ထင်တာ ြပန်ရှင်လာတယ်” ဟူ​ေသာ အသံုး​တို့​ကို ယှဉ်ြကည့်​လျှင် “​ေသသွား​” နှင့်​ “ရှင်လာ” အသံုး​ကို ခွဲြခား​သတိ ြပုမိနိုင်ပါသည်။ “အဘွား​က အိုသွား​ြပီ” “သမီး​က​ေလး​က ြကီး​လာြပီ” ဆို​ေသာ အသံုး​များ​တွင် “အိုသွား​ြပီ” ကဆုတ်ယုတ် ကွာလှမ်း​သွား​ေသာ သ​ေဘာြဖစ်၍ “ြကီး​လာြပီ”က ဖွံ့​ြဖိုး​ နီး​ကပ်လာ​ေသာ သ​ေဘာ ြဖစ်​ေြကာင်း​ ​ေတွ့​ရသည်။

​ေဘး​(နံ​ေဘး​) သည် အလယ်တည့်​တည့်​ မဟုတ်​ေသာ အစွန်အဖျား​ ြဖစ်သည့်​ အတွက် အ​ေရး​မပါြခင်း​၊​ မသက်ဆိုင်ြခင်း​ သ​ေဘာကို ​ေဆာင်​ေနသည်။ ထိုသ​ေဘာြဖင့်​ တင်စား​ သံုး​နှုန်း​ေလ့​ ရှိသည်။ “​ေဘး​ပန်း​ အလုပ်​ေတွနဲ့​ အချိန် ကုန်​ေနတာပဲ” ဟု ​ေြပာလျှင် မသက်ဆိုင်​ေသာ အလုပ်များ​၊​ အ​ေရး​မပါ​ေသာ အလုပ်များ​ဟု ဆိုလိုရာ ​ေရာက်သည်။ “​ေဘး​လူ​ေတွ ပါလာရင် ြပဿနာ ရှုပ်တယ်” “​ေဘး​ေြပာတာကို မယံုနဲ့​” စသည့်​ အသံုး​များ​တွင်လည်း​ ထိုသ​ေဘာ ထင်ရှား​သည်။

ဥပစာ သ​ေဘာ တစ်ခုက တစ်ခုကို လွှမ်း​မိုး​သည့်​ အ​ေနအထား​မျိုး​လည်း​ ရှိတတ်သည်။ “များ​ြခင်း​ဟူသည် အတက် သ​ေဘာ” (More is Up) ဟူ​ေသာ ဥပစာ နှင့်​ “​ေကာင်း​ြခင်း​ဟူသည် အတက် သ​ေဘာ”(Good is Up) ဟူ​ေသာ ဥပစာ တို့​သည် အတက် သ​ေဘာချည်း​ ြဖစ်သည့်​ အတွက် အ​ေြခခံအား​ြဖင့်​ တူသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ “များ​ြခင်း​” ဟူသည် အ​ေကာင်အထည် ြမင်သာ​ေသာ ရုပ်ဝတ္ထုကို အ​ေြခခံသည့်​ အတွက် ရုပ်ဝတ္ထု မြမင်သာ​ေသာ “​ေကာင်း​ြခင်း​”ထက် ပို၍ ထင်ရှား​သည်။ လွှမ်း​မိုး​နိုင်စွမ်း​ ရှိသည်။ သာဓက ြပရလျှင် “​ေငွ​ေြကး​ ​ေဖာင်း​ပွမှု” “ရာဇဝတ်မှုခင်း​ တိုး​ပွား​မှု” တို့​သည်လည်း​ “များ​ြခင်း​” သ​ေဘာပင် ြဖစ်​ေသာ်လည်း​ “အ​ေကာင်း​” မဟုတ် “အဆိုး​” ြဖစ်သည်။ သို့​ဆိုလျှင် “များ​ြခင်း​သည် အတက်သ​ေဘာ” ဆိုရာ၌ ​ေကာင်း​ြခင်း​ေရာ ဆိုး​ြခင်း​ပါ အကျံုး​ဝင် ​ေနသည်။ ထို့​ေြကာင့်​ “များ​ြခင်း​ ဟူသည် အတက်သ​ေဘာ” ဟူ​ေသာ ဥပစာက “​ေကာင်း​ြခင်း​ဟူသည် အတက်သ​ေဘာ” ဟူ​ေသာ ဥပစာကို လွှမ်း​မိုး​သွား​သည်။

တန်ဖိုး​ထား​ပံု ကွဲြပား​မှု အရ ဥပစာ သ​ေဘာချင်း​တစ်ခုနှင့်​တစ်ခု ဝိ​ေရာဓိ ြဖစ်မှု များ​လည်း​ ရှိသည်။ “အြကီး​ဟူသည် အ​ေကာင်း​” (Bigger is Better) ဟူ​ေသာ သ​ေဘာသည် တိုက်တာ အ​ေဆာက်အအံု ကဲ့​သို့​ေသာ အရာဝတ္ထုများ​ အတွက် လိုက်ဖက်သကဲ့​သို့​ “အငယ်ဟူသည် အ​ေကာင်း​”(Smaller is Better) ဟူ​ေသာ သ​ေဘာသည် ​ေကျာက်မျက် ရတနာ ကဲ့​သို့​ေသာ အရာ ဝတ္ထုများ​ အတွက် လိုက်ဖက်သည်။ ဤ​ေနရာတွင် ကုန်း​ေဘာင်​ေခတ် စာဆို၊​ ကျည်း​ကန်ရှင်ြကီး​၏ ​ေမတ္တာစာ တစ်ပုဒ်မှ စကား​ က​ေလး​ကို သတိရဖွယ် ြဖစ်ပါသည်။ “​ေသး​မှသာ လှသည် မဟုတ်ပါ။ ​ေဝး​မှသာ ရသည် မဟုတ်ပါ။ မ​ေသး​ဘဲနှင့်​ပင် လှပါသည််။ မ​ေဝး​ဘဲနှင့်​ပင် ရပါသည်” ဟူ၍ ြဖစ်ပါသည်။


​ေမာင်ခင်မင် (ဓနုြဖူ)