ဆက်စပ်မှု ဥပစာ
ဥပစာကမ္ဘာထဲက ဥပစာများများ အေြကာင်း ေဆွးေနွးရာတွင်
ယခုအထိ တင်ြပခဲ့ေသာ ဥပစာများမှာ “တူညီမှု” တစ်ခုခုကို အေြခခံ၍ ေပါ်ေပါက်လာေသာ ဥပစာများ ြဖစ်ပါသည်။“စကားအေြခ အတင် ေြပးပွဲဟူသည် စစ်ပွဲတစ်ပွဲ”၊ “အချိန် ဟူသည် ပိုက်ဆံေငွေြကး”၊ “သိစိတ်ဟူသည် အတက်၊ မသိစိတ်ဟူသည် အကျ” စသည်ြဖင့် တူညီမှုကို အေြခခံ၍ ဖွဲ့စည်း ထားေသာ ဥပစာ သေဘာများကို တင်ြပခဲ့ြပီးပါြပီ။ ထိုဥပစာများနှင့် သေဘာ သဘာဝချင်း ြခားနားေသာ ဥပစာ သေဘာ တစ်ရပ်ကို ယခု တင်ြပပါမည်။ ထိုဥပစာ သေဘာမှာ ဆက်စပ်မှု တစ်ခုခုကို အေြခခံ၍တင်စားေသာ သေဘာြဖစ်ပါသည်။
“ေဘာလံုးပွဲမှာ ရန်ကုန်တိုင်းက ဗိုလ်စွဲသွားြပီ” ဆိုေသာ ေြကညာချက်ကို ဘယ်လို နားလည် ပါသလဲ။ ရန်ကုန်တိုင်းက ေဘာလံုး အသင်းသားများ ဗိုလ်စွဲ သွားြပီဟု နားလည်သည်။ ဟုတ်ပါလား။ ရန်ကုန်တိုင်းသည် သက်မဲ့ြဖစ်ေသာ ေနရာ ေဒသသာ ြဖစ်၍ ဗိုလ်မစွဲနိုင်ပါ။ ဗိုလ်စွဲသည့် အလုပ်ကို မလုပ်နိုင်ပါ။ ရန်ကုန်တိုင်းက ေဘာလံုး အသင်းသားများ ြဖစ်ေသာ သက်ရှိများသာ ဗိုလ်စွဲသည့် အလုပ်ကို လုပ်နိုင်ပါလိမ့်မည်။ သို့ေသာ် “ရန်ကုန်တိုင်း ဗိုလ်စွဲသွားြပီ” ဆိုေသာ စကားကို “ရန်ကုန်တိုင်းက ေဘာလံုးသားများ ဗိုလ်စွဲသွားြပီ” ဟု ဆိုလိုေြကာင်း အလွယ်တကူ နားလည်ြကပါ သည်။ ရန်ကုန်တိုင်း (တည်ရာ)နှင့် ေဘာလံုးသမား(တည်သူ)ဆိုေသာ ဆက်စပ်မှု အရ တည်ရာကို တည်သူအြဖစ် တင်စား ေြပာဆိုြခင်းြဖစ်ပါသည်။ ဤသို့ ဆက်စပ်မှုကို အေြခခံသည့်ဥပစာ (Metanomy) များသည်လည်း ေန့စဉ်သံုး စကားနယ်ပယ်တွင်ေရာ စာသံုးေပသံုး စကား နယ်ပယ်တွင်ပါ ပျံ့နှံ့လျက်ရှိပါသည်။
ယင်းဆက်သွယ်မှုများတွင် အစိတ်အပိုင်းနှင့် တစ်ခုလံုး၏ဆက်စပ်မှုကို အေြခခံဥပစာ (Metanomy) ကို သီးသန့်ခွဲ၍ ေလ့လာမှုမျိုးလည်းရှိသည်။ ရံုးမှာ မျက်မှန်နှင့်အရာရှိြကီးကို “မျက်မှန်ြကီး”၊ နှုတ်ခမ်းေမွှးနှင့် အရာရှိြကီးကို “နှုတ်ခမ်းေမွှးြကီး”ဟု ေခါ်ပံုမျိုးသည် ထိုဥပစာမျိုး ြဖစ်သည်။ “မင်းတို့ကို နှုတ်ခမ်းေမွှးြကီးက ေတွ့ချင်လို့တဲ့” “ေဟ့မျက်မှန်ြကီး စိတ်ဆိုးေနတယ်။ သတိနဲ့ ေနြက” ဆိုေသာ စကားမျိုး ြဖစ်ပါသည်။ “နှုတ်ခမ်းေမွှးြကီး”၊ “မျက်မှန်ြကီး”ဟူ၍ လူ၏ အစိတ်အပိုင်းကို ေြပာေသာ်လည်း “နှုတ်ခမ်းေမွှးြကီးနဲ့ လူ”၊ “မျက်မှန်ြကီးနှင့် လူ” ဟူ၍ လူ တစ်ေယာက်လံုးကို ဆိုလိုြခင်းြဖစ်ေြကာင်း နားလည်နိုင်ပါသည်။ အစိတ်အပိုင်းကို တစ်ခုလံုး တစ်ကိုယ်လံုး အြဖစ် တင်စားြခင်း ြဖစ်သည်။ မျက်မှန်သည် နှုတ်ခမ်းေမွှးလို သဘာဝ အစိတ်အပိုင်း မဟုတ်ေသာ်လည်း လူမှာ တပ်ဆင်ထားေသာ အရာဝတ္ထုြဖစ်သည့် အတွက် လူ၏ အစိတ်အပိုင်းဟု မှတ်ယူနိုင်ပါသည်။
“မျက်နှာ” ကို “လူပုဂ္ဂိုလ်” အြဖစ် တင်စားေသာ ဥပစာတွင်လည်း ထိုအဆက်အစပ် သေဘာ ထင်ရှားသည်။ “သူကေတာ့ မျက်နှာစိမ်းပဲ” ဒီေမာ်ဒယ်လ်က မျက်နှာစာသစ် ထင်တယ်” “ဆရာက တပည့်ေတွကို မျက်နှာ မေရွးဘဲ တန်းတူ ဆက်ဆံတယ်” ဆိုေသာ အသံုးများတွင် “မျက်နှာ”သည် ထို မျက်နှာ ပိုင်ရှင်ြဖစ်ေသာ လူပုဂ္ဂိုလ်ကို ရည်ညွှန်းေြကာင်း ေတွ့ရပါသည်။ မျက်နှာသည် လူ့ကိုယ်ခန္ဓာတွင် အတင့်တယ်ဆံုး အစိတ်အပိုင်းြဖစ်ေြကာင်း အထူးေြပာရန် လိုမည် မထင်ပါ။ မျက်စိ၊ နား၊ နှာေခါင်း၊ ပါးစပ်၊ လျှာဟူေသာ အာရံု ခံစားသည့် အစိတ်အပိုင်းများ ပါဝင်ြခင်း လူတစ်ေယာက်၏ ဥပဓိရုပ်ကို မျက်နှာကသာ ေဖာ်ြပ ေနြခင်းတို့ေြကာင့် မျက်နှာသည် လူတစ်ေယာက်လံုးကို ကိုယ်စားြပုေနေသာ ကိုယ်အဂင်္ါ အစိတ်အပိုင်း ြဖစ်သည်။ လူတစ်ေယာက်ကို ဓာတ်ပံုရိုက်လျှင် အြခား အစိတ်အပိုင်းများ မပါကာ မျှေနေရာ မျက်နှာကေတာ့ ပါကို ပါရမည် ြဖစ်သည်။
(စပ်မိစပ်ရာ ဆိုရာတွင် ဆရာြကပ်ကေလး၏ စာတစ်ပုဒ်တွင် ပုဂ္ဂိုလ် တစ်ေယာက်၏ ကိုယ်တစ်ပိုင်း ဓာတ်ပံု တွဲြပထားသည်။ ခါးမှ ေြခေထာက်အထိ ြဖတ်ရိုက်ထားေသာ ကိုယ်တစ်ပိုင်း ဓာတ်ပံု ြဖစ်ပါသည်။ ဆရာ ြကပ်ကေလး၏ ဟာသ စိတ်ကူးကို သေဘာ ကျလွန်း၍ မျက်ရည် ထွက်ေအာင် ရယ်ခဲ့ ရဖူးပါသည်။)
“ဘိုးဘိုးက ဆံရှည်ေတွကို ြကည့်လို့ မရဘူးလို့ ေြပာေနတယ်” ဆိုေသာ စကားတွင် “ဆံရှည်ေတွ” ဆိုသည်မှာ ဆံပင်ရှည်ထားေသာ လူငယ် ေယာကျာ်း ကေလးများကို ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရပါသည်။ေရှးစာေပများတွင် “ဦးြဖူ ဦးနက်” ဆိုေသာ အသံုး ရှိသည်။ ဦးြဖူမှာ ဆံပင်ြဖူေနြပီ ြဖစ်ေသာ လူြကီးများ၊ အသက်ြကီးသူများလို့ ဆိုလိုြပီး ဦးနက်မှာ ဆံပင်နက်ေသာ လူငယ်များ၊ အသက် ငယ်သူများကို ဆိုလိုြခင်း ြဖစ်သည်။ အဂင်္လိပ်စကားမှာလည်း အသက်ြကီးသူများကို "Grey Beards" ဟု တင်စားပါသည်။
ေလှြပိုင်ပွဲမှာ ပါဝင်ေသာ ေလှဆယ်စင်း ရှိသည်ကိုTen Sails ဟု ရည်ညွှန်းသည်။ လူငယ်များကို “New Blood ေသွးသစ်ေလာင်း” စသည်ြဖင့် တင်စားြခင်းမှာလည်း အစိတ်အပိုင်းနှင့် တစ်ခုလံုးတို့၏ ဆက်စပ်မှုကို ေဖာ်ြပေနပါသည်။ ေနာက်ဆက်စပ်မှု တစ်မျိုးမှာ ေရှ့တွင်ြပခဲ့ေသာ ရန်ကုန်တိုင်းနှင့် ေဘာလံုးအသင်း သားများ၏ ဆက်စပ်မှုကဲ့သို့ တည်ရာနှင့် တည်သူ ဆက်စပ်မှုြဖစ်သည်။ “ဒီအိမ်က ေတာ်ေတာ်ဆူတယ်”၊ “ဟိုအခန်းကေတာ့ တိတ်ဆိတ်ေနတယ်” ဆိုေသာ စကား မျိုးတို့တွင် ထိုဆက်စပ်မှုကို ေတွ့ရသည်။ အိမ်၊အခန်း(တည်ရာ)ကို အိမ်သားများကူ အခန်းမှာေနသူများ (တည်သူ)အြဖစ် တင်စားသံုးြခင်းြဖစ်သည်။
“အင်းေလး ဝတ်မလား၊ ဗန်ေကာက်ကေတာ့ ေခတ်ကုန်သွားြပီ။ ေယာလည်း သိပ်မဝတ်ြကေတာ့ဘူး” ဆိုေသာစကားတွင် “အင်းေလး၊ ဗန်ေကာက်၊ ေယာ” ဆိုေသာ တည်ရာများကို ေဖာ်ြပေသာ် လည်း “အင်းေလးက ထွက်ေသာ လံုချည်၊ ဗန်ေကာက်က ထွက်ေသာလံုချည်၊ ေယာက ထွက်ေသာလံုချည်” ဟုဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရပါသည်။ တည်ရာ ေဒသကို ထိုတည်ရာ ေဒသမှထွက်ေသာ ပစ္စည်းအြဖစ် တင်စားြခင်း ြဖစ်ပါသည်။
“ေဆွးေနွးပွဲသို့ ဂျပန်နိုင်ငံ တက်ေရာက်သည်” “ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်က ဘွဲ့များ အပ်နှင်းသည်” “အိမ်ြဖူေတာ်က သတင်း ထုတ်ြပန်သည်”ဆိုေသာ အသံုးများတွင် တည်ရာ ေဒသများကို ေြပာေသာ်လည်း “ဂျပန်နိုင်ငံမှ ကိုယ်စားလှယ်”၊ “ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်မှ ပါေမာက္ခချုပ်” “အိမ်ြဖူေတာ်မှ တာဝန်ရှိသူများ”ဟူေသာ တည်သူ (လူပုဂ္ဂိုလ်)များကို ဆိုလိုြခင်း ြဖစ်ေြကာင်း နားလည်ရ ပါသည်။ တည်သူများသည် တည်ရာ ေဒသများတွင် သာမန် ရှိေနရံုမျှ မဟုတ်ဘဲ လုပ်ငန်းသေဘာအရ တာဝန်ရှိသူ၊ ကိုယ်စားြပုသူများ ြဖစ်ေြကာင်း ေတွ့နိုင်ပါသည်။ သာမန် တည်ရှိြခင်းထက် ေလးနက်ေသာ သေဘာေဆာင်ပါသည်။
ဤဥပစာမျိုးတွင် လူ့ကိုယ်ခန္ဓာ အစိတ်အပိုင်း အမည်များကို ထိုအစိတ်အပိုင်းများ တွင်ရှိေသာ စွမ်းရည်၊ ဂုဏ်အရည်အချင်းများ အြဖစ် တင်စားေသာ ဥပစာများလည်း ပါဝင်ပါသည်။ ဦးေခါင်းကို ဉာဏ်တည်ရာ၊ ဉာဏ်ထုတ်နိုင်သည့် ေနရာအြဖစ် မှတ်ယူလျက်၊ ေခါင်းေကာင်တးယ်၊ (အေတွးအေခါ် ေကာင်းတယ်)။ ေခါင်းေအးတယ် (ေအးေအး ေဆးေဆး ေတွးေခါ်တယ်)ဟူေသာ အဓိပ္ပာယ်များြဖင့် တင်စားသံုးသပ်သည်။ မျက်နှာ ကို ဂုဏ်၊ တင့်တယ်မှု၊ အခွင့်အေရး၊ ေပါင်းသင်း ဆက်ဆံမှုတို့၏ ေဖာ်ထုတ်ြပရာ ေနရာအြဖစ် မှတ်ယူလျက် မျက်နှာြကီးတယ် (ဂုဏ်ြကီးတယ်)၊ မျက်နှာငယ်တယ် (ဂုဏ်ငယ်တယ်)၊ မျက်နှာရှိတယ် (ဂုဏ်ရှိတယ်)၊ မျက်နှာရတယ် (အခွင့်အေရးရ တယ်)၊မျက်နှာသာေပးတယ် (အခွင့်အေရးေပးတယ်)၊ မျက်နှာလိုက်တယ် (ဘက်လိုက်ြပီး အခွင့်အေရးေပးတယ်)၊ မျက်နှာ နာတယ် (ခင်မင်ရင်းနှီးတယ်) စသည့် အဓိပ္ပာယ်များြဖင့် တင်စားသံုးသည်။“လက်သွက်တယ်” “ေြခသွက်တယ်”တို့တွင် လက်ေြခတို့၏ အလုပ် စွမ်းရည်ကို ဆိုလို ြခင်းြဖစ်သည်။ “စာေပလက်ရာ၊ ပန်းချီ လက်ရာ၊ အနုပညာ လက်ရာ”တို့မှ“လက်ရာ” သည် လက်ကို အေြခခံေသာ အကျိုးရလဒ် ကို ဆိုလိုသည် မဟုတ်ပါလား။
“ဝမ်း၊ ရင်၊ အသည်း၊ နှလံုး၊အူ”တို့ကို စိတ်၏ တည်ရာအြဖစ် မှတ်ယူလျက် ဝမ်းသာတယ် (စိတ်သာသာြကည်ြကည် ရှိတယ်)၊ ရင်နာတယ် (စိတ်ထိခိုက် နာကျင်တယ်)၊ အသည်းကွဲတယ် (စိတ်ထိ ခိုက် ေြကကွဲတယ်)၊ နှလံုးနာတယ် (စက်ဆုတ် ရွံ့ရှာတယ်)၊ အူပုပ်တယ် (စိတ်ပုတ် တယ်) စသည်ြဖင့် တင်စား သံုးပါသည်။
တည်ရာနှင့် တည်သူ (သို့မဟုတ် တည်ရှိသည့် အရာဝတ္ထု)တို့ ဆက်စပ်မှု တွင် သာမန်တည်ရှိမှုမျိုးမဟုတ်ဘဲ ေြကာင်းကျိုးဆက်စပ်သည့်သေဘာလည်း ပါဝင်တတ်သည်။ “မုဆိုးက ကျားကို ေသနတ်နဲ့ ပစ်တယ်”“ကျားေသနတ်မှန်ြပီး ေသသွားြပီ” ဆိုေသာစကားကို ဥပစာ တင်စားေသာ စကားဟု ထင်စရာမရှိပါ။ စဉ်းစားြကည့်လျှင် မုဆိုးက ကျားကို ေသနတ်နှင့် ပစ်ြခင်းမဟုတ်ဘဲ ကျည်ဆည် နှင့် ပစ်ြခင်းြဖစ်ေြကာင်း၊ ကျားကို ေသနတ် ပစ်ြခင်းမဟုတ်ဘဲ ကျည်ဆန်မှန် ြခင်းြဖစ် ေြကာင်း သိနိုင်ပါသည်။ ေသနတ်သည် ကျည်ဆည်တည်ရှိရာ၊ ကျည်ဆန်သည် ေသနတ်ထဲရှိ အရာဝတ္ထုဟူ၍ ဆက်စပ်ရံုမျှ မက ေသနတ်ခလုတ်ဆွဲ၍ ကျည်ဆန်ထွက် သွားရြခင်းဟူေသာ ေြကာင်းကျိုးဆက်စပ်မှု သေဘာလည်း ပါဝင်ေနပါသည်။ “ေလးနဲ့ ပစ်တယ်” ဟုဆိုလျှင် ြမားနှင့်ပစ်တယ်ဟု နားလည်ရြပီး “အေြမာက်မှန်၍ ကျဆံုးသည်” ဟုဆိုလျှင် “အေြမာက်ကျည်ဆန် မှန်၍ ကျဆံုးသည်” ဟု နားလည်ရသည် မဟုတ်ပါလား။
အြပန်အလှန်အားြဖင့် တည်ရှိသည့် အရာဝတ္ထုကို ေြပာေသာ်လည်း ထိုအရာဝတ္ထု တည်ရှိရာကို ဆိုလိုသည်ဟု နားလည်ရသည့် တင်စားမှုမျိုးလည်း ရှိပါသည်။“ရဲတပ်ဖွဲ့က မူးယစ်ေဆးဝါးများကို ဖမ်းဆီးရမိသည်” ဆိုေသာ စကားကို ဘယ်လို နားလည်ပါသလဲ။ မူးယစ်ေဆးဝါးများမှာ သက်မဲ့ အရာဝတ္ထုများ ြဖစ်၍ ဖမ်းမိသည်ဟု ေြပာလျှင် သဘာဝ မကျပါ။ မူးယစ်ေဆးဝါး သယ်ေဆာင်သူများကို ဖမ်းမိသည်ဟု ဆိုလိုေြကာင်း ဥပစာ
သေဘာအရ ဆက်စပ် နားလည်နိုင်ပါသည်။
ြပုလုပ်သည့် ပစ္စည်းနှင့် ြပုလုပ်သူ အသံုးြပုေသာ ပစ္စည်းနှင့် အသံုးြပုသူတို့ အြပန် အလှန်ဆက်စပ်ေသာ ဥပစာတင်စားမှုမျိုးလည်းရှိပါသည်။ မနက်ေစာေစာ “ပဲြပုတ်လာြပီ” ဟုေြပာလျှင် ပဲြပုတ်ေရာင်းေသာ ေဈးသည်။ ပဲြပုတ်လာြပီဟု ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရ သည်။ ြပုလုပ်ေသာပစ္စည်းကို ြပုလုပ်သူအြဖစ် တင်စားြခင်းြဖစ်သည်။ “ကေလာင်အသင်း၊” “ထက်ြမက်တဲ့ ကေလာင်” စသည့်အသံုးများတွင် “ကေလာင်”သည်ကေလာင်ြဖင့် စာေရးေသာ စာေရးဆရာကို ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရပါသည်။ အသံုးြပုေသာ ပစ္စည်းကို အသံုးြပုသူအြဖစ် တင်စားြခင်းြဖစ်သည်။ (စိတ်ဝင်စားစရာ ေကာင်းေသာအချက်မှာ ကေလာင်တံြဖင့် စာေရးေသာ ေခတ်က တင်စား သံုးခဲ့ေသာ ထိုတင်စားမှုသည် ကေလာင် မသံုးေတာ့ေသာ ယခုေခတ်အထိ အသံုးတည်တံ့ေနြခင်းြဖစ်သည်။ ယခုေခတ် အသံုးတွင် ေသာ ပစ္စည်းကိရိယာနှင့် လိုက်ဖက်ေအာင် (ေဘာပင်အသင်း၊ ထက်ြမက်တဲ့ေဘာပင်ဟု ေြပာင်းသံုးလျှင် ရယ်စရာြဖစ်သွားပါလိမ့်မည်။)
“ဒီပွဲကို မီဒီယာေတွ ဖိတ်ထားတာ ေပဖူးလွှာကေတာ့ ေရာက်ြပီ ရနံ့သစ် မေရာက်ေသးဘူး” ဆိုေသာစကားကို ေပဖူးလွှာ မဂ္ဂဇင်း ထုတ်ေဝေသာ တာဝန်ရှိသူ၊ ရနံ့သစ် မဂ္ဂဇင်းထုတ်ေသာ တာဝန်ရှိသူဟု ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်နိုင်ပါသည်။ ထုတ်လုပ် ဖန်တီးေသာ ပစ္စည်းအမည်ကို ထုတ်လုပ် ဖန်တီးသူ အြဖစ် တင်စား သံုးနှုန်းြခင်း ြဖစ်ပါသည်။
အြပန်အလှန် ဆက်စပ်ပံုလည်း ရှိပါသည်။ “ဒီလ ဂျူးအသစ် ထွက်တယ်” “ကျမ်းြပုဖို့ မဟာေဆွေတွ စုြပီး ေလ့လာေနတယ်”ဆိုေသာစကားများတွင် “ဂျူး ၏စာအုပ်” “မဟာေဆွ ၏စာအုပ်များ” ဟု ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရပါသည်။ ဖန်တီးသူကို ဖန်တီးေသာ ပစ္စည်းအြဖစ် တင်စားသံုးြခင်းြဖစ်သည်။
“အနာထပိဏ်သူေဌးသည် ေဇတဝန်ေကျာင်းေတာ်ကို ေဆာက်လုပ်သည်” “နပို လီယန်သည် ဝါတာလူးစစ်ပွဲတွင် ရှံုးသွားသည်” ဆိုေသာအသံုးများတွင် အြကီးအမှူး ြဖစ်ေသာ “အနာထပိဏ်” “နပိုလီယံ” တို့ကို ေဖာ်ညွှန်းေသာ်လည်း ေကျာင်းေဆာက်ေသာ လက်သမား၊ ပန်းရံစသည့်ေဆာင်ရွက်သူများ၊ စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်ေသာ စစ်သည်များ အားလံုးကို ဆိုလိုေြကာင်း နားလည်ရပါသည်။ အြကီးအမှူး၏အမည်ကို ေခါင်းတပ် ေသာ်လည်း ပါဝင်လုပ်ေဆာင်သူများ အားလံုးကို ဆိုလိုသည့် တင်စားမှုြဖစ်ပါသည်။
ယခုေဖာ်ြပခဲ့ေသာ ဥပစာတင်စားမှုများသည် ေြပာဆိုသံုးနှုန်းသူတို့က ဥပစာဟူ၍ သတိမမူမိေလာက်ေအာင် ေန့စဉ်သံုးစကားနယ်ပယ်တွင် အသံုးတွင်ကျယ်ေနေသာ စကားများြဖစ်ပါသည်။
ေမာင်ခင်မင် (ဓနုြဖူ)
ယေန့သည် ြဖစ်သည်။
ဥပစာ စကားအေြကာင်း
မာတိကာ
Total Pageviews
Posted by
သစၥာ | သစ္စာ
Labels:
ဥပစာ
Subscribe to:
Post Comments (Atom)