ဥပစာ

လုပ်ငန်း​​ေဆာင်တာ ဥပစာ (၁)

ဥပစာ စကား​များ​၏ အ​ေြခခံရာ နယ်ပယ်များ​တွင် ' လုပ်ငန်း​​ေဆာင်တာ ' အမျိုး​မျိုး​သည်လည်း​ ဥပစာများ​ ​ေမွး​ဖွား​ရာ နယ်ပယ် တစ်ခုြဖစ်သည်။ လုပ်ငန်း​တစ်ခုခုတာင် အသံုး​ြပု​ေသာ စကား​ကို ထို လုပ်ငန်း​နှင့်​ မသက်ဆိုက်​ေသာ သ​ေဘာချင်း​တူရာ ကိစ္စ ၊ သ​ေဘာချင်း​ ဆက်စပ်ရာကိစ္စအတွက် ​ေြပာင်း​​ေရွှ့​တင်စား​ လိုက်​ေသာအခါ ထိုစကား​သည် ဥပစာ စကား​အြဖစ် အဓိပ္ပါယ်ကျယ်ြပန်လာရပါသည်။

' ဒီ​ေကာင်​ေလး​ကို မုန့်​သွား​ဝယ်ဖို့​ လွှတ်လိုက်တာ ဘယ်လို သ​ေဝထိုး​ ​ေနတယ် မသိဘူး​။ ခုအထိ ြပန်မလာ​ေသး​ဘူး​ ' ဆို​ေသာ စကား​မျိုး​ ​ေြပာ​ေလ့​ရှိြကပါသည်။ သွား​ရမည့်​ ​ေနရာကို တန်း​တန်း​မတ်မတ် မသွား​ဘဲ ​ေကွ့​ဝိုက်လှည့်​ပတ်​ေနသည် ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပါယ်ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ ​ေ ။ (သ​ေဝထိုး​) ကို ​ေရး​ရာတွင် ​ေြဖာင့်​​ေြဖာင့်​တန်း​တန်း​ မဟုတ်ဘဲ ​ေကွ့​ဝိုက်​ေကျာ်လွန်​ေရး​ရသည့်​ သ​ေဘာကို အ​ေြခြပု၍ သ​ေဘာချင်း​တူရာတွင် တင်စား​သံုး​ြခင်း​ြဖစ်သည်။ အလား​တူ စာ​ေရး​သား​မှုကို အ​ေြခခံ၍ ​ေပါ်​ေပါက်လာ​ေသာ ဥပစာများ​ကို ​ေဖာ်ြပပါသည်။

တစ်ခါက ' ဖီလိုဆိုဖီ ကြကီး​ ခ​ေခွး​ ' ဆို​ေသာ စာအုပ်တစ်အုပ် ​ေပါ်ထွက်ဖူး​သည်။ ​ေရး​သား​သူမှာ ဦး​ဆန်း​လွင် ြဖစ်သည်။ ဖီလိုဆိုဖီ ဘာသာရပ်၏ အ​ေြခခံ အဦး​အစများ​ကို ​ေရး​သား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ စာသင်ရာတွင် ' ကြကီး​ ခ​ေခွး​ ' က စသင်ရသည့်​ သ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ ဤသို့​တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။

' တို့​ လုပ်မယ့်​ အလုပ်ကို မင်း​တို့​က ကဖျက်ယဖျက် မလုပ်ပါနဲ့​ ' ဟူ​ေသာ စကား​သည် ဖျက်လိုဖျက်ဆီး​ မလုပ်ပါနှင့်​ဟု ဆိုလိုြခင်း​ ြဖစ်သည်။ ' က ' ​ေရး​သည်ကို ဖျက်သြဖင့်​ ကကို ပက်လက်လှန်၍ ' ယ ' ​ေရး​ြကရာ ' ယ ' ကိုပါ လိုက်ဖျက်သည့်​ အြပုအမူကို အစွဲြပု​ေသာ စကား​ြဖစ်သည်။ ​ေရှး​က ​ေပစာ​ေရး​ကူး​ရာဝယ် မှား​ထူး​သည့်​ ' က ' ကို ဖျက်ရမည့်​အစား​ ' ယ ' ကို ဖျက်မိသြဖင့်​ ကဖျက်ယဖျက် ဟူ​ေသာစကား​ ​ေပါ်​ေပါက်လာသည်ဟုလည်း​ မှတ်သား​ရပါသည်။ ဖျက်လိုဖျက်ဆီး​ ဆို​ေသာ အဓိပ္ပါယ်ြဖင့်​ တင်စား​သံုး​ြခင်း​ြဖစ်သည်။

' လူငယ်​ေတွက ​ေြပာစကား​ နား​မ​ေထာင်ဘူး​ သိပ် ​ေကာ့​​ေကာ် ကံကား​ လုပ်တာပဲ ' ဆို​ေသာ စကား​တွင် ဖီလာကန့်​လန့်​ လုပ်သည်ဟူ၍ ဆိုလိုြခင်း​ြဖစ်သည်။ ​ေရှး​က ြမန်မာသင်ပုန်း​ြကီး​ သင်ရာတွင် ' ကကာ ၊ ကိကီ ၊ ကုကူ ​ေကာ်ကဲ ၊ ​ေကာ့​​ေကာ် ၊ ကံကား​ ' ဟူ​ေသာ သရ ၁၂ လံုး​ အစဉ်အတိုင်း​ သင်ရသည်။ ကန့်​လန့်​လုပ်သည့်​ အြပုအမူ ကို့​ရိုကား​ယား​ လုပ်သည့်​အြပုအမူကို အသံချင်း​ဆင်​ေသာ ' ​ေကာ့​​ေကာ်ကံကား​ ' ဆို​ေသာ ထိုစကား​ြဖင့်​ တင်စား​ြခင်း​ ြစဖသည်။

အ​ေြကာင်း​အရာ တစ်ခုကို ​ေသ​ေသချာချာ သိလျှင် ' ဂဃနဏ သိသည် ' ဟု သံုး​​ေလ့​ရှိသည်။ ထိုအက္ခရာ​ေလး​လံုး​ကို ​ေသ​ေသချာချာ ကွဲကွဲြပား​ြပား​ သိသည့်​သ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ ထိုအဓိပ္ပါယ်ြဖင့်​ တင်စား​ြခင်း​ြဖစ်သည်။ (ဂဂနန ၊ ဂဃနဏ ဟုလည်း​ ​ေရး​ပါသည်) ဆရာ့​ဆရား​ကို တစ်သ​ေဝမတိမ်း​ နာယူတယ် ဆို​ေသာ စကား​တွင် အနည်း​ငယ်မျှ မတိမ်း​မယိမ်း​သည့်​ သ​ေဘာကို ဆိုလိုြခင်း​ ြဖစ်သည်။ စာ​ေရး​ရာတွင် သ​ေဝထိုး​က​ေလး​ တစ်လံုး​မျှပင် မတိမ်း​ယိမ်း​သည့်​ သ​ေဘာကို အစွဲြပုြခင်း​ြဖစ်သည်။

စာမတတ်​ေပမတတ် စာ​ေပအ​ေြကာင်း​အရာတစ်ခုကို ဘာမှမသိသည်ကို ' နကန်း​ တစ်လံုး​မှ မသိဘူး​ ' ဟု သံုး​​ေလ့​ရှိသည်။ ' ကျွန်​ေတာ်က စီး​ပွား​​ေရး​အ​ေြကာင်း​ကို နကန်း​တစ်လံုး​မှ မသိပါဘူး​ ' ဟူ​ေသာ စကား​မျိုး​ သံုး​​ေလ့​ရှိသည်။ အနက်အဓိပ္ပါယ် မရှိ​ေသာ ' န ' ကို ' နကန်း​ ' ဟု ​ေခါ်သည်။ ' န​ေမာ တဿ ' မှ ' န​ေမာ ' တွင် ' န ' သည် သီး​ြခား​အဓိပ္ပါယ်မရှိ။ ' ​ေမာ ' နှင့်​ ​ေပါင်း​မှ ရှိခိုး​ြခင်း​ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ထိုသို့​​ေသာ နကန်း​က​ေလး​ တစ်လံုး​မျှကိုပင် မသိသည်ကို အစွဲြပု၍ ဆက်စပ် တင်စား​သံုး​ြခင်း​ြဖစ်သည်။

' ဤြဖစ်ရပ်တွင် အ​ေရး​ြကီး​​ေသာ အချစ်တစ်ချက်ကို ဝကွက် ချန်ထား​ခဲ့​သည် ' ဟူ​ေသာ စကား​တာင် ' ဝကွက် ' သည် တစ်သီး​တြခား​ ြပုသည်၊ ချန်လှပ်သည် ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ' ၀ ' အမှတ် အသား​​ေရွး​ကွင်း​၍ သီး​သန့်​ြပုသည့်​ သ​ေဘာြဖစ်သည်။ ​ေရှး​က ရင်ပတ်မှ ဝကွက်၍ ​ေသနတ်ြဖင့်​ ပစ်သတ်ြခင်း​ ခံရသူများ​ကို ' ဝကွက်ရာ ပါသူများ​ ' ဟု ဆိုြခင်း​မှာလည်း​ ဤသ​ေဘာြဖစ်ဟန် ရှိပါသည်။

​ေရှး​က က​ေလး​များ​ စာအ​ေရး​အသား​ စတင်သင်ြကား​သည့်​ အလုပ်ကို အ​ေြခြပု​ေသာ ဥပစာများ​တွင် ' ကံ့​ကူ လက်လှည့်​ဆရာနှင့်​ သင်ပုန်း​​ေချ ' တို့​ြဖစ်သည်။ ​ေရှး​ကစာ​ေရး​ရာ၌ သင်ပုန်း​​ေပါ်တွင် ကံ့​ကူဆံ ​ေခါ် ​ေကျာက်နု တစ်မျိုး​ြဖင့်​ ​ေရး​ရသည်။ (မူလက သစ်သား​ သင်ပုန်း​နှင့်​ ကံ့​ကူဆံ သံုး​သည်။ ​ေနာက်ပိုင်း​တွင် ​ေကျာက်သင်ပုန်း​ ​ေပါ်မှာ​ေကျာက်တံြဖင့်​ ​ေရး​သည်။) ဆရာက ​ေကျာင်း​သား​ကို စာ​ေရး​သင်ရာတွင် ကံ့​ကူဆံ ကိုင်သည့်​ ​ေကျာင်း​သား​ လက်ကို ကိုင်၍ တစ်ထပ်တည်း​ ဆွဲတတ် ငင်တတ်​ေအာင် လက်ထပ်သင်ြကား​​ေပး​သည်ကို အစွဲြပု၍ ' လက်ဦး​ဆရာ၊ ငယ် ဆရာ ' ကို ' ကံ့​ကူ လက်လှည့်​ ဆရာ ' ဟု တင်စား​သံုး​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။ ' ကျွန်​ေတာ်ကို မူလတန်း​မှ စာစသင်​ေပး​တဲ့​ ကံ့​ကူလက်လှည့်​ ဆရာ က​ေတာ့​ ' စသည်ြဖင့်​ ယခုလည်း​ သံုး​​ေလ့​ရှိပါသည်။

​ေရှး​က စာ​ေရး​ရာတွင် အလျား​တစ်​ေတာင်​ေကျာ်​ေကျာ် ၊ အနံတစ်ထွာခန့်​ရှိ​ေသာ ​ေလး​​ေထာင့်​ သစ်သား​သင်ပုန်း​ကို သံုး​​ေလ့​ရှိသည်။ သင်ပုန်း​ကို စာ​ေရး​၍ရ​ေအာင် မန်ကျည်း​သား​ ၊ မီး​​ေသွး​မှုန် နှင့်​ တမာ​ေစး​ ​ေရတို့​ ​ေရာထား​​ေသာ ​ေဆး​နှင့်​သုတ်ြပီး​ အ​ေြခာက်ခံြပီး​မှ ကံ့​ကူဆံြဖင့်​ စာ​ေရး​ရသည်။ ​ေရး​ြပီး​စာများ​ကို ြပန်ဖျက်လိုလျှင် ​ေရ​ေဆး​၍ ဖျက်ပစ်ြပီး​ ထို့​​ေနာက် စာ​ေရး​၍ရ​ေအာင် ြပန်ြပီး​လုပ်ရြပန်သည်။ ဤသို့​ ဖျက်ပစ်သည်ကို သင်ပုန်း​​ေချသည်ဟု ​ေခါ်သည်။ ထိုသ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ အြပစ်အနာ စသည်တို့​ကို လံုး​၀​ေချဖျက်ပစ်သည်ကို သင်ပုန်း​​ေချသည်ဟု တင်စား​သံုး​သည်။ ' တစ်​ေယာက် နဲ့​ တစ်​ေယာက် အာဃာတ မထား​ဘဲ ြဖစ်ခဲ့​သမျှ သင်ပုန်း​​ေချလိုက်ြကစို့​ ' ဟူ​ေသာ စကား​မျိုး​ သံုး​​ေလ့​ရှိသည်။

' ဒီကိစ္စကို မတင်ြပခင် ကျွန်​ေတာ် စကား​ပလင် ခံချင်တာက ' ဟု​ေြပာလျှင် အဓိကအ​ေြကာင်း​ မ​ေြပာမီ စကား​အစပျိုး​မည်ဟု ဆိုလိုြခင်း​ြဖစ်​ေြကာင်း​ နား​လည်ရပါသည်။ ဤစကား​သည် ​ေပစာ ​ေရး​သား​မှုကို အစွဲြပုပါသည်။ ​ေရှး​က ​ေပချပ်​ေပါ်တွင် ကညစ်​ေခါ် သံချွန်ြဖင့်​ စာ​ေရး​ြကသည်။ ​ေပချပ်များ​ကို တစ်ဖက်တစ်ချက် အ​ေပါက်တစ်​ေပါက်စီ ​ေဖာက်၍ ဓား​​ေချာင်း​ငယ် တစ်​ေချာင်း​စီ ထိုး​စိုက်ြပီး​ ​ေပချပ်များ​ မ​ေရွ့​ရှား​​ေအာင် ထိန်း​ထား​ရသည်။ ထိုအ​ေပါက်များ​ကို ပလင် ​ေပါက်၊ ဓား​တိုင်ငယ်များ​ကို ပလင်တိုင် ဟု​ေခါ်သည်။ ​ေပထုပ်တွင် ပထမဆံုး​ ​ေပချပ်မှာ ​ေပ ​ေလး​ငါး​ရွက်ကို ထပ်ြပီး​ ထူထူချုပ်ထား​​ေသာ အချပ်ြဖစ်သည်။ ပလင်ချပ်ဟု ​ေခါ်သည်။ ပလင်ချပ်တွင် အြပည့်​ မ​ေပး​ရ။ ပလ္လင်​ေပါက် နှစ်ခုြကား​ တွင်သာ ​ေရး​ရသည်။ ပလ္လင်ချပ်တွင် ​ေရး​သည်ကို ပလင်ခံသည်ဟု ​ေခါ်သည်။ ဤသ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ အစြပု ​ေရး​သား​​ေြပာဆိုသည်ကို ' စကား​ပလင်ခံသည် ' ' ပလ္လင်ခံသည် ' ဟံု သံုး​ပါသည်။

စာ​ေရး​သား​မှု ၊ ဖွဲ့​နွဲ့​မှုတို့​ကို အစွဲြပု​ေသာ ဥပစာများ​လည်း​ ရှိပါသည်။ ' ကာရန်သင့်​ရင် ကျွန်​ေတာ်တို့​ ဒီအလုပ်ကို စပ်တူလုပ်ြကတာ​ေပါ့​ ' ဟူ​ေသာစကား​တွင် ' ကာရန်သင့်​ ' သည် ' အဆင်သင့်​သည် ' ' အ​ေြကာင်း​ညီမတ်သည် ' ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ကဗျာ​ေရး​ဖွဲ့​ရာတွင် ကာရန် (ကာရ န္တ = အဆံုး​ သရသံ)ချင်း​ ညီညွတ်သည်ကို ကာရန်သင့်​သည်ဟု ဆိုသည်။ ထိုသ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ တင်စား​ြခင်း​ြဖစ်သည်။ ' နှစ်​ေယာက် အတူတူသွား​ဖို့​ ကာရန်မသင့်​ဘူး​ ' ဟူ​ေသာ စကား​မျိုး​လည်း​ သံုး​ပါသည်။ ' ဒီမနက် ​ေကာ်ဖီမ​ေသာက်ရတဲ့​ ကိစ္စက​ေလး​ကို စာဖွဲ့​မ​ေနပါနဲ့​ကွာ။ စာမဖွဲ့​​ေလာက် ပါဘူး​ ' စသည်ြဖင့်​ ​ေြပာ​ေလ့​ရှိပါသည်။ အကျယ်ချဲ့​မ​ေနပါနှင့်​ဟု ဆိုလိုြခင်း​ြဖစ်သည်။ ' ဒီြပဿနာကို ဆန်း​စစ်ြကည့်​မယ် ဆိုရင် ' ဆို​ေသာစကား​မှ ' ဆန်း​စစ် ' သည်လည်း​ ဥပစာစကား​ ြဖစ်သည်။ ပါဠိဂါထာ စီကံုး​နည်း​များ​ကို ြပ​ေသာ ဆန်း​ကျမ်း​ (ဆန္ဒမှ ဆန်း​ြဖစ်သည်။) နှင့်​အညီ၊ ထိုနည်း​နာများ​ြဖင့်​ စစ်​ေဆး​သည်ကို ဆန်း​စစ်သည်ဟု သံုး​ရာမှ မည်သည့်​ကိစ္စမဆို စိစစ်လျှင်လည်း​ ဆန်း​စစ်သည်ဟု တင်စား​သံုး​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။

ထို့​အတူ ပိဋကတ်ပါဠိ​ေတာ်များ​၏ အနက်အဓိပ္ပါယ်ကို အကျယ်ဖွင့်​​ေသာ အဌာကထာ များ​ကို ဋီကာကျမ်း​များ​ြဖင့်​ ထပ်မံချဲ့​ထွင် ဖွင့်​ဆိုသည့်​သ​ေဘာအရ အကျယ်ချဲ့​သည်ကို ' ဋီကာချဲ့​သည် ' ဟု တင်စား​သံုး​ပါသည်။ ' ဒီ​ေကာင်က နိုင်ငံြခား​ကို သံုး​ရက်​ေလာက် သွား​လိုက်ရတာကို ဋီကာချဲ့​လို့​ မဆံုး​ဘူး​ ' ဟု​ေြပာပံုမျိုး​ ြဖစ်သည်။

ပညာနည်း​ပါး​သူကို သ​ေရာ်၍ ​ေြပာရာတွင် ' ဒီပညာ​ေကျာ် ပီဋကတ်အိုး​ကွဲ က ' ဟု ​ေြပာ​ေလ့​ရှိသည်။ ပိဋကတ်​ေတာ်များ​ ထည့်​ထား​​ေသာ အိုး​ြကီး​ကွဲထွက်​ေလာက်​ေအာင် စာ​ေပတတ်ကျွမ်း​သူဟု သ​ေရာ်၍ တင်စား​ြခင်း​ ြဖစ်သည်။

ကဗျာ​ေရး​ရာ ၊ ရွတ်ဆိုရာ၌ ြဖတ်ရရပ်ရမည့်​ ​ေနရာတွင် ြဖတ်ရ ရပ်ရြခင်း​ကို ' ယတိ ' ဟု ပါဠိဘာသာြဖင့်​ ​ေခါ်သည်။ ဤသို့​ ြဖတ်ရသည့်​သ​ေဘာကို အစွဲြပု၍ ယတိြပတ် ဟူ​ေသာစကား​ကို ' ြပတ်ြပတ်သား​သား​ အြပီး​အြပတ် ' ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပါယ်ြဖင့်​ သံုး​သည်။ ' မင်း​ကို ပိုက်ဆံထပ်မ​ေပး​နိုင်ဘူး​ လို့​ ယတိြပတ် ​ေြပာြပီး​ြပီ ' ဟူ​ေသာ အသံုး​မျိုး​ ြဖစ်သည်။

' ကျွန်​ေတာ် အဂင်္လိပ်စကား​ကို ထမင်း​စား​ ​ေရ​ေသာက် ​ေတာ့​တတ်ပါတယ် ' ဟူ​ေသာစကား​သည် ' အနည်း​အကျဉ်း​ တတ်ပါတယ် ' ဟု ဆိုလိုြခင်း​ြဖစ်​ေြကာင်း​ နား​လည်ရပါသည်။ ဘာသာစကား​ တစ်ခု ၊ စာ​ေအ​ေရး​အသား​ တစ်ခုကို သင်ရာတွင် ​ေန့​စဉ် ထမင်း​စား​​ေရ​ေသာက် ကိစ္စများ​တွင် ​ေြပာဆို​ေရး​သား​ သံုး​နှုန်း​သည့်​ အ​ေြခခံ စကား​များ​​ေလာက် အနည်း​အကျဉ်း​ တတ်ပါသည်ဟူ​ေသာ အဓိပ္ပါယ်ြဖင့်​ သံုး​ြခင်း​ ြဖစ်ပါသည်။

ထိုစကား​များ​သည် ​ေန့​စဉ်သံုး​စကား​များ​အြဖစ် အသား​ကျ​ေနြပီြဖစ်​ေသာ စကား​များ​ ြဖစ်ပါသည်။ ဘယ်စကား​လံုး​က ဘယ်နယ်ပယ်နှင့်​ ဆိုင်သည်။ ဘယ်လိုတင်စား​ သံုး​ြခင်း​ြဖစ်သည်ဟူ​ေသာ ယခု​ေဖာ်ြပသည့်​ အချက်များ​ကို မသိ​ေစကာမူ အဓိပ္ပါယ်မှန်မှန်ကန်ကန် အသံုး​ြပုနိုင်ြကပါသည်။ ယခုတင်ြပခဲ့​​ေသာ စာ​ေရး​သား​မှု အစွဲြပုသည့်​ ဥပစာများ​ နည်း​တူ အြခား​အြခား​​ေသာ နယ်ပယ်များ​ကို အစွဲြပုသည့်​ ဥပစား​များ​လည်း​ ရှိပါ​ေသး​သည်။